آفت های احتمالی در کار مشاوره

[مدیرهمدردی]

با سلام
از آنجا که بعضی اعضاء محترم سعی در مشاوره دادن و راهنمایی کردن سایر مراجعان دارند. گفتم به بعضی فنون مشاوره اشاره کنم که ممکن است بی توجهی به آنها منجر به انحراف مشاوره شود و کارآیی آن را کم کند.
این موارد بسیار زیادند که سعی می کنم انشاء الله به مرور بعضی آنها را مورد اشاره قرار دهم.

یکم:
گاهی مراجعان شروع به حاشیه پردازی می کنند، توضیحات مفصل می دهند و آنقدر آسمان و ریسمان و داستان سر هم می کنند (که البته ممکن است خیلی از آنها واقعیت داشته باشد)، که ممکن است مشاور زیر آنها گم شود.
در چنین مواردی 2 سری سئوال اساسی می تواند شما را از زیر این همه آوار نجات دهد

الف ) چرا این فرد این همه توضیح میدهد و به جزئیات می پردازد. چرا مشکل اصلی خود را صریحا اشاره نمی کند او به دنبال چیست؟ در این جزئیاتی که شرح می دهد قصد دارد چه چیز از خودش را پنهان کند یا قصد دارد چه تصویری از خودش و دیگران به مشاور القاء کند؟ آیا سیستم تفکر او اشکالاتی دارد که نمی تواند جمع وجور کند؟

ب ) در همه توضیحاتی که می دهد، محور اساسی چیست؟ کدام مسئله اصلی مراجع هست؟ (معمولا یک مسئله یا دو مسئله خیلی اساسی هست، اگرچه وی صدها مسئله عنوان کند.)، سعی کنید آنها را دریابید.

ادامه دارد.....

[مدیرهمدردی]

دوم:
كساني كه خيلي تجربه مشاوره ندارند،‌ (مردم غير متخصص ، مشاوران تازه كار و دانشجويان رشته هاي روانشناسي و مشاوره) ممكن است توجه به سختي و زمانبر بودن تغييرات نداشته باشند. و با ساده انگاري تصور كنند، يك متد مشاوره اي ، يك فن، يا يك درمان مي تواند مراجع را سريعا از اين رو به آن رو كند.
لذا وقتي مشاوره يا راهنمايي مي كنند، منتظر تائيد مراجع و اينكه او اذعان كند كه مشكلش حل شده و تشكر كند، مي مانند.
در حاليكه اكثر اوقات عكس اين صادق هست.
اكثرا اگر پس از مشاوره و راهنمايي ديديد كه مراجع به لاك دفاعي رفت و سريعا حرف شما را رد كرد و شروع به دليل تراشي در رد حرف شما كرد، احتمال قوي شما دقيقا به هدف زده ايد. و گرنه با واكنش شديد او روبرو نمي شديد.
و اگر مراجعي سريعا گفت مشكلش حل شد، و رفت احتمال اينكه تشخيص شما اشتباه يا روش و درمان شما مناسب نبوده بيشتر هست.

گاهي هم ممكن است مراجع بگويد مشكلش حل شد،‌ يا شما را تائيد كند. اما بعد از آن اگر و اما بياورد و وارد مجادله شود. اينجا هم احتمال اينكه درست عمل كرده ايد بيشتر مي شود.



خلاصه:
مقاومت مراجع ، مجادله، و درگير شدن او احتمال اينكه شما درست ارزيابي كرده باشيد را بيشتر نشان مي دهد.
در جلسات حضوري اين مسئله بيشتر مشخص مي شود، چون غالبا اينگونه افراد با اينكه گارد مي گيرند و حالت دفاعي پيش مي گيرند، بيشتر راغب هستند جلسات آينده هم به مشاوره بيايند. و طي جلسات بهره بيشتري مي برند.

البته رابطه حسنه مشاور با مراجع منجر مي شود ( در برابر دفاعهاي سخت مراجع)، مشاور خويشتندار و صبور باشد و با پذيرش برخورد كند ، تا كم كم مراجع اعتمادش بيشتر شده و زمينه تغييرات در او فراهم شود.



========
نكته مهم:
در مسائل روانشناختي 100 درصد نداريم. هميشه با احتمالات مختلف در رد يا قبول فرضيه ها بحث مي شود
لذا براي آنها ضريب خطا در نظر گرفته مي شود.




ادامه دارد.....

[مدیرهمدردی]

سوم:
توجه صرف مشاور به محتوای صحبت مراجعان که گاهی بسیار جذاب یا رمان گونه بیان می کنند ممکن است آنها را از سرنخهای رفتاری آنها دور سازد.
لذا مشاور باید دقت زیادی به چرایی و چگونگی حرفها و رفتار مراجع داشته باشد. و زیاد غرق حرفهای مراجع باقی نماند.
مثلا:
مراجعی ممکن است بگوید که خیلی پرتحمل، صبور، و با ادب برخورد می کند، خونسرد هست و انتقاد پذیر بوده و خیلی سعی در حل مشکلاتش می کند.
اما شما متوجه می شوید خیلی سریع هنگام نام بردن از دیگران تحریک پذیر و عصبی صحبت می کند. یا نسبت به بعضی صحبتهای شما تند شده و با عصبانیت جواب می دهد. یا پس از راهنمایی شما بی تفاوت از آنها گذر کرده یا اگر و اما می آورد.
می گوید انتقاد پذیر است، اما اگر شما کوچکترین انتقادی در جای دیگری از صحبتهایش بکنید، به لاک دفاعی رفته، یا خود شما را به باد انتقاد می گیرد و شاکی می شود.

از طرفی دقت کنید چه صحبتهایی را زیاد می کند. چه چیزهایی را زیاد پیگیری می کند و چه مسائلی در سخنش غائب است.

مثال در این تالار:
مثلا مراجعی که صرفا در تاپیک های خاصی پست می زند، یا حتی جواب می دهد.
مراجعی که از مفاهیم و پستهای خاصی تشکر می کند
مراجعی که نسبت به پستهای خاصی واکنش تند نشان می دهد، یا به افراد خاصی واکنش پرخاشگرانه نشان می دهد.
یا اینکه به عکس واکنش مثبت نسبت به شخص یا پست خاصی نشان می دهد.
و معمولا محورهای خاصی را زیاد دنبال می کند.

این بررسی نحوه و روش مراجع منجر به شناخت عمیقتری می شود تا صرف مفاهیم پست آنها را بررسی کنیم.

خلاصه:
فقط به محتویات صحبتها توجه نداشته باشید که ممکن است به خطا بیفتید.
به واکنش هایش در قبال انتقادات توجه کنید.
به پیگیری پستهای خاص توسط او توجه کنید.
به نحوه ارتباطاتش با دیگر مراجعین و اعضاء توجه کنید.
به شدت کلمات احساسی در بعضی مفاهیم و مسائل توجه کنید.
چه جاهایی از کوره به در می رود؟
چه جاهایی بی تفاوت هست؟
چه جاهایی به صورت هیجانی دفاع می کند، تشکر می کند، رتبه می دهد، یا پست می زند؟
و .....

[مدیرهمدردی]

چهارم:
مواظب باشيد شما ( راهنما و مشاور) خودتون به عنوان محور جلسه مشاوره نباشيد. و همه حواستون به خودتون و دفاع از خودتون و احساساتتون و افكارتون نباشه.

بايد مراجع محور باشد. لذا مواظب باشيد:
حرفهاي مراجع ممكن است احساسات شما را تحريك كند و عصباني شويد. بايد سريع اين حس را كنار بگذاريد و كنترل داشته باشيد.
ممكن است حرفهاي او منجر به غم و ناراحتي شما بشود، بايد سريع از اين حس بگذريد،
ممكن است او ترسهايش را به جان شما بريزد، ممكن است مهر و محبت و عشق را نثار شما كند، بايد خويشتندار باشيد و دستكاري نشويد، بايد مواظب باشيد.

خلاصه اينكه بايد مشاور، سنگ صبور باشد. سنگ بودن يعني اينكه مديريت و كنترل احساس خودتون را داشته باشيد تا فقط با احساسات خود، ارتباط با مراجع نگيريد.

اگر در جلسه اشكتان در آمد، آفت جلسه مشاوره هست.
اگر احساساتتان جريجه دار شد، و حالت عصبانيت يا قهر گرفتيد آفت جلسه مشاوره هست.

خلاصه:
نبايد توجه به خودتون،‌احساساتتون و افكارتون باعث فراموش شدن اصل مشكل مراجع شود. در اين تالار گاهي ديديد كه فردي قصد مشاوره دادن و راهنمايي به مراجعي دارد، ليكن ميان راه توسط ديگران يا خود مراجع تحريك مي شود و احساساتش دستكاري شده و شروع به مجادله با مراجع يا با سايرين مي كند. تا از خود دفاع كرده باشد و فراموش مي كند كه اينجا صرفا بايد حواسمان به مراجع باشد.
در واقع نمي تواند از خودش در مسير مراجع بگذرد.
البته گاهي هم مراجعان به قصد، سعي مي كنند مشاور را در حس خود آنچنان شريك كنند كه بتوانند از او يارگيري كنند. در اين هنگام مراجع ، شخص مشاور را مانند يك قاضي در نظر مي گيرد كه قصد دارد يك حكمي به نفع خودش بگيرد. بايد مواظب دستكاري هاي ناخواسته مراجع (كه ناشي از فشارهاي زندگي اش هست) نشويد.

[مدیرهمدردی]

پنجم:
مبهم گویی مراجعان و آفت ذهن خوانی در مشاوران

بعضی مراجعان ممکن است شجاعت اشاره دقیق به مشکل خود را نداشته باشند. يا اينكه دقيقا اصل مشكل و ريشه آنرا ندانند، یا از نظر احساسی بیشتر تمایل در مبهم گویی و وصفهای ادبی و عاشقانه و رمزگونه مشکلشان داشته باشند. آنها از عبارتهای چند منظوره و مبهم استفاده می کنند و دقیقا با مثال و مصداقی به مشکل خود اشاره نمی کنند.
در چنین شرایطی ممکن است راهنما ومشاوره شروع به حدس زدن و ذهن خوانی مراجع کرده و به اشتباه ذهنیات خود را به مراجع فرافکن کند.
در این شرایط بهتر است مشاور به جای راهنمایی یا هم حسی سعی کند با درخواست مثال و توضیح واضح از مراجع، به شفاف کردن و عینی کردن مشکل مراجع بپردازد.

خلاصه:
اگر مراجع کلی گویی کرده ، از ادبیات مبهم و شعر گونه و احساسی استفاده می کند، قبل از راهنمایی و مشاوره از او بخواهید شفاف و با مثال به توضیح مشکلش بپردازد.

[مدیرهمدردی]

ششم:

منطقي بودن به جاي هم حسي، يا هم حسي به جاي منطقي بودن.
يكي از ظرافت هاي مشاوره در تشخيص روش تعامل با مراجع هست. چه جايي بايد با مراجع هم حسي كرد؟ چه جايي بايد به او رهنمود داد.
البته تشخيص اين امر براي كساني كه تازه كار هستند يا تجربه مشاوره ندارند مشكل هست. اما به مرور قادر به تشخيص افتراقي اين دو مي شوند.
قانون كلي وجود ندارد، اما سعي مي كنم با مثالهايي اين دو را تفكيك كنم.

الف) انديكاسيون هاي هم حسي و پذيرش بيشتر
در مراجعاني بيشتر ضرورت دارد كه داراي اختلالات خاص رواني مثل افسردگي مي باشند. مخصوصا اگر نا اميدي و بي ارزشي و كمبود اعتماد به نفس و همچنين خودسرزنش گري تا آن اندازه بالا رفته باشد كه بيم« آسيب به خود » در آن ديده شود. اينجا بسيار مهم هست كه به جاي راهنمود، آناليز كردن، انتقاد كردن به شيوه هاي اشتباه فرد، با او گرم باشيم و پذيرا.

نكته يكم:
بسيار مهم اينست كه اين هم حسي نبايد نا محدود باشد. چرا كه از آن طرف بيم وابستگي اين گونه افراد بسيار زياد هست. و چون ما هميشه نمي توانيم كنار آنها بمانيم. و نمي توانيم انتظارات احساسي آنها را برآورده كنيم،‌ بزودي اين مسئله به آنها آسيب مي رساند و اگر بخواهيم طبق خواسته ها و انتظارات آنها در كنارشان هميشه باشيم به خودمان آسيب مي رسد. (چون انتظارات ايندسته از افراد غير واقع بينانه هست.)
نكته دوم:
گرچه مشاوران هيچ وقت نبايد از مراجعانشان توقع احترام، و قدرداني داشته باشند. اما نسبت به اين دسته از افراد (افرادي كه نياز به هم حسي دارند و در واقع بسيار حساس هستند)،‌بايد توجه بيشتري روا داشته باشند. و اگر آنها انتقاد، يا حتي توهين كردند، بسيار با احتياط با آنها تعامل كنند و سعي نكنند در لاك دفاعي رفته و مسائل مطنقي را زيادتر از حد معمول اعمال كنند.
وقتي مشاور با يك فرد حساس روبرو مي شود. خوب مي داند كه بالا و پايين و جذر و مد در او بسيار هست. لذا ممكن است يك روز در حدشيفتگي در جلسه مشاوره حاضر شود. و يك روز در حالت تنفر باشد. اما اين واقعيت مراجع نيست. لذا بايد هم حسي تا آنجا ادامه پيدا كند كه در خلال جلسات بتوان خطاهاي شناختي مراجع كم كم برطرف شود.



ب )‌انديكاسيون هاي رهنمود دادن و پرهيز از هم حسي
عدم هم حسي و بيشتر رهنمودي كار كردن در مراجعاني ضرورت دارد كه تمركز ويژه اي روي يك مشكل خاص دارند. و احساس ورزي در آن مورد را به نهايت رسانده اند.( مثال :اكثر اوقات دختر و پسراني كه مدتي از شكست عاطفي اشان گذشته ولي همچنان در تنور احساساتشان مي دمند. و به آن مسئله فكر مي كنند، جزء اين دسته هستند و نبايد زياد با آنها هم حسي كرد و پيگير احساسشان شد.)
در كساني كه گرفتار عشق هاي افراطي هستند. نيز آناليز كردن و تحليل كردن عشقشان و مشكلات آن مفيد هست و نبايد احساسات آنها را برانگيخت.

[مدیرهمدردی]

با سلام
از آنجا كه در كارهاي مشاوره ، مهارت يعني عملي كردن خيلي مهم هست. و بيش از 2 هفته از اين موضوع مي گذرد،
از دوستاني كه در تاپيك هاي ديگران اقدام به راهنمايي و مشاوره دارند، تقاضا مي كنم به عنوان نمونه به تاپيك ذيل مراجعه كنيد.
چند آفت از آفتهاي فوق در مشاوره و راهنمايي و نظر دادن مي بينيد كه بعضي از اعضاء مرتكب شده اند.
( نسبت به مراجعي كه به اين تاپيك دل بسته تا مشكلش را حل كند ديده مي شود.).
حتي روي تشكرها هم تمركز كنيد كه كداميك به مراجع كمك مي كند ، و كداميك به مراجع آسيب مي رساند.

معمولا آفتهاي مشاوره باعث مي شوند به جاي خدمت به مراجع ، به وي آسيب بيشتري برسانيم.

اين نمونه را به دقت بررسي كنيد و خودتون از آن درس بگيريد:
زنم با مردهای فامیل دست میده؟ چیکار کنم؟؟؟

[مدیرهمدردی]

هفتم:
از دیگر آفات مشاوره : ارتباط دوستانه برقرار کردن مشاور با مراجع، به جای ارتباط تخصصی می باشد.

تفاوتهای زیادی بین ارتباط تخصصی (مشاور - مراجع ) و ارتباط دوستانه هست.
1 - ارتباط دوستانه دو طرفه و مبتنی بر بده بستانهای عاطفی ، احساسی و ... می باشد.
2 - ارتباط دوستانه پایدار و بلند مدت هست.
3 - ارتباط دوستان ایجاد صمیمیت می کند.
4 - ارتباط دوستانه ایجاد مسئولیت و حق برای طرفین می کند.
5 - ارتباط دوستانه ایجاد انتظار و توقع در طرفین نسبت به هم می کند.
6 - ....
در حالیکه در ارتباط تخصصی بین مشاور و مراجع باید، مشاور احساسات خود را (مثبت و منفی) از جلسه دور نگه دارد. همچنین نباید ایجاد وابستگی در مراجع بکند به نحوی که مراجع مجبور باشد رابطه را برای شارژ مجدد حفظ کند. همچنین مشاور نباید از مراجع توقع سپاسگزاری، یا انجام ارتباطی تعاملی داشته باشد.
اگر صمیمیت زیادی برای مراجع نسبت به مشاور یا به عکس ایجاد شود، اهداف حل مشکل مراجع به حاشیه رفته و نیازهای عاطفی مخصوصا مشاور، محور قرار می گیرد که این ظلم به مراجع هست.

[مدیرهمدردی]

هشتم:
از دیگر آفات مشاوره، وابسته کردن مراجع به مشاور و جلسات مشاور هست.

همانطور که مشاور ابتدا باید بر باند پروازی ارتباط با مراجع حرکت کند و با ایجاد هم حسی با مراجع به پرواز در آید و به مراجع کمک کند، اما باید به آرامی در انتها دوباره کم کم هم حسی را کاهش داده و با رهنمودی کردن جلسه ، در باند فرود آید و مراجع را آزاد و مستقل از جلسه رها سازد.

مشاوران تازه وارد گاهی دلسوزی ، همدردی را به اشتباه جایگزین همراهی و همدلی می کنند. و رابطه عاطفی قوی با مراجع تشکیل می دهند. به طوری که قدرت تصمیم گیری مراجع را کاهش داده و از نظر عاطفی وابسته اش می کنند. و بعد از چند جلسه مشکل جدیدی برای مراجع پیش می آید.
غالبا مراجعان به خاطر مشکلات عدیده عاطفی و ارتباطی که با خانواده و همراهان خود دارند، مستعد جذب شدن به فردی چون مشاور هستند. لذا یک مشاور مثل یک غریق نجات باید با احتیاط و با هنر و فن به مراجع نزدیک شود. چون در غیر اینصورت خود مشاور هم به همراه مراجع دچار مشکل خواهد شد.
مشاور باید همواره یک شخصیت مستقل از مراجع باشد. و نباید یکپارچگی با مراجعش آنطور شود که به جای او احساس کند و به جای او اذیت شود، چون در آن صورت نمی تواند به مراجع کمک کند.

خلاصه:
مشاور باید ضمن ایجاد هم حسی با مراجع، مواظب باشد که مراجع وابسته نشود.
مشاور نباید تصمیمات مراجع را بگیرد. چون مراجع ضعیف می شود و نیاز پیدا می کند مرتب به این مشاور سر بزند.
بلکه باید ماهی گرفتن را به مراجع آموخت، قدرت تصمیم گیری را باید به مراجع آموخت، و بعد به تدریج او را رها و مستقل ساخت.

[مدیرهمدردی]

نهمين آفت مشاوره : تصورات قالبي
تصورات قالبي چيست ؟
تصورات قالبي ادراك و استنباطي هست كه موجب مي شود ما بتوانيم با ديدن چند نمونه، يك تعميم همگاني بدهيم و كار خود را سهل كنيم.
مثال:
به شهري مسافرت كرديم ، اتفاقا با چند نفر مواجه مي شويم. و اتفاقا به ما تعارف كرده اند برويم منزلشان و يا كمكمان كرده اند.
ما مي گوييم مردم اين شهر مهمان نوازند.
حالا تصور قالبي ما نسبت به اين شهر مي شود ميهمان دوست
عكس اين هم صادق هست.
مثلا چند نفر از قوميت را مي شناسيم كه مثلا خسيس يا ساده انگارانه برخورد مي كنند. بعد تصور قالبي نسبت به آن قوميت پيدا مي كنيم كه آنها مردم خسيس هستند. يا مردم ساده اي هستند.

پس تصورات قالبي هم مي تواند مثبت باشد و هم منفي.

چرا از تصورات قالبي استفاده مي كنيم؟
ما براي ساده سازي ادراك و سرعت بخشيدن به تجزيه و تحليل هايمان از تصورات قالبي بهره مي گيريم.
وقتي مي گوييم معتادان بايد فوري يك مجموعه خصوصيات در ذهن داشته باشيم تا تفكرات ديگرمان را با آن سامان دهيم. وقتي مي گوييم روشنفكران يا مذهبي ها يا بسيجي ها، يا چپي ها يا راستي ها يا غرب زده ها يا متحجرها يا ... همه اينها براي اينست كه يك مجموعه خصوصيت را به راحتي در ذهن يكپارچه كرده و سرعت عمل ببخشيم. در واقع يك مرحله از تفكر هست كه طبقه بندي را تسهيل مي كند.
ما نبايد قرباني تصورات قالبي (مثبت يا منفي) در رابطه با مراجعان خويش بشويم.


چرا تصورات قالبي آفت مشاوره مي شود؟!
به خاطر اينكه ما در مشاوره با يكتايي مراجع سروكار داريم. به منحصر به فرد بودن آن نياز داريم. ما در مشاوره روي مشكل و مسائل خاص مراجع متمركز هستيم. تصورات قالبي موجب پيشداوري و قضاوتي مي شود كه مبناي آن درون مراجع نيست بلكه در درون ذهن و فكر مشاور هست.
مثال:
مراجع مي گويد من يك پسر آزادي هستم كه در امريكا زندگي مي كنم، ديشب كه با دوست دخترم صحبت مي كردم.....
تصور قالبي:
اين پسر غرب زده هست و تحت تاثير هيجانات و خوشگذارن هست.... (تصور قالبي از نوع منفي)
يا اين فرد در غرب هست ، پس آزاد انديش و اهل فكر هست...(تصور قالبي از نوع مثبت)
خب حالا بر اساس اين تصورات قالبي اگر وارد فاز مشاوره بشويم ممكن است حقايقي را كه در يكتايي ذهن و فكر و رفتار اين مراجع هست ر ناخودآگاه ناديده بگيريم.

خلاصه و نتيجه گيري:
اگر مراجعي گفت من مذهبي هستم، يا روشنفكر هستم، راستي هستم ياچپي هستم، معتقد به اسلام هستم يا نيستم و .... ، بر اساس اين در برابر او گارد نگيريد(مقابله قالبي) يا زير پرچم او سينه نزنيد (حمايت قالبي ).
بلكه سعي كنيد فازغ از تصورات قالبي كه نسبت به گروهها، جريانات، اقليت ها ،‌مذاهب يا تفكرات داريد. صرفا روي مصداقها ، مثالها، مشكلات و مسائل مراجع تمركز كنيد و همانها را مورد بررسي قرار دهيد و پاسخ دهيد.