از سلسله مباحث " روانشناسی اجتماعی رفتار فردی "
به طور کلی " اندیشه ورزی " ، " عمل گرایی " و " آرمان گرایی " سه ساحت استراتژیک رفتاری است که در تعامل ِ درون مثلثی مؤیّد و برآورندۀ وجوه "احساس گرایی " یا " منطق گرایی " است.
در نهایت ، " رفتار " به عنوان تنها وجه کارکردی و بیرونی فرد- که رونمای تصمیمات پیشینی او در قوالب " تعقّلی" ، " عملی " و " آرمانی " است - در دو رویکرد فردی و اجتماعی با مرزهای تفکیک شده و تفکیک نشده ، خود را متجلّی می سازد .تعاملات احساسی - منطقی در این میان به عنوان متغیّرهای واسطه ای و بینایبنی هم در وجوه زیربنایی و هم در وجوه روبنایی رفتار ، تعیین کنندۀ جنس و رنگ " رفتار " خواهد بود.
گاه ممکن است ضلع یا اضلاعی از این مثلّث استراتژیک پر رنگ تر شود و راهبرد نهایی ِ رفتار فرد را تشکیل دهد ؛ همچنان که در لایه های میانی ، متناسب با نوع برجستگی خاصّ ِ هر یک ، یکی از وجوه احساس یا منطق در تعامل تنگاتنگ پیروز میدان خواهد شد .
این کشمکش ها ، گاه خود آگاه و گاه ناخود آگاه در وجود آدمی جریان دارد که به همان میزان ، نسبت فرد با رفتارش و میزان مسئولیّت های روانشناختی ، جامعه شناختی ، اخلاقی ، اجتماعی و ... او را معیّن می کند . امّا چرخش میانی در این قوالب ، خود متأثّر از فضاهای روانی – اجتماعی فرد و نیروهای پیش برندۀ آن می باشد .
آنچه در نظر عوام " تصمیم " نامیده می شود ، خروجی این کارخانۀ پیچیدۀ درونی است که خود در دل یک کارخانۀ پیچیدۀ درونی - بیرونی و به عبارتی دقیق تر فردی - اجتماعی قرار دارد . امّا در پس این پردۀ ظاهری چه می گذرد تا آنکه افراد به تصمیم های خاص می رسند و در قالب راهبردهای رفتاری آن را عیان می کنند ؟ به عبارتی دقیق تر چگونه نیروهای حیات فردی - اجتماعی آدمی در تعامل و کشمکشی دائمی متأثّر از فضاهای درونی - بیرونی به گونه ای تصمیم ساز ، رفتارساز و در نهایت موقعیّت سازمی شوند ؟
البته هنوز ما در پس پردۀ " کنش " نشسته ایم و به بررسی چالش های پیرامونی آن می پردازیم ولی باید گفت این تنها آغاز قضیه است چرا که بررسی چالشی تغیّرات رفتاری حاصل از کنش فرد و واکنش محیط ( منظور تمام فضای فردی- اجتماعی فرد است ) خود بحثی مفصّل تر و پیچیده تر خواهد طلبید . هرچند وقتی ما صحبت از فضاهای درونی - بیرونی حیات فرد می کنیم ناخود آگاه تمام کنش ها و واکنش های پیشینی گذشتۀ فردی- اجتماعی فرد را لحاظ کرده ایم . و اینجاست که دیدگاه تفهّمی اهمیّت خود را در برابر دیدگاه پوزیتیویسم و اثبات گرا می یابد .
آری همۀ این پیچیدگی ها نشأت گرفته از طبیعت آفرینش انسان ، راهنما و انگیزۀ تلاشهای علمی بشر در حیطۀ علوم انسانی و رفتاری می باشد . غیر از این دیگر چگونه می توان به مطالعۀ انسان نشست ؟ بشر از همین منظر به مطالعۀ جزئیّات و پیچیدگی های رفتاری اش می پردازد . و البته این بحری است طویل و راهی بی نهایت . همین جا می خواهم از فرصت استفاده کنم و بیشتر پیرامون این انگیزه سخن بگویم . بدون شک پویایی علمی و فکری ِ برخاسته از این انگیزه یعنی آنچه که امروز جنبش نرم افزاری نامیده می شود ، بزرگترین سرمایۀ فکری – علمی بشر و غایت تکامل حقیقی اوست . دقّت کنیم این خود " تلاش " و" مجاهدت علمی " است که ارزشمند و راهگشاست . و این سلوک خود تکامل دهندۀ انسان و انسانیّت اوست. امّا رسیدن به نتایجی فعلاً قطعی و بسنده کردن به آنها و تکرار آنها بدون اندیشۀ حرکتی ِ فکری ، همان توقّف و مرگ است که به همان اندازه از علمیّت علم می کاهد . باید دقّت کرد البته مطلقیّات برای شروع و به عنوان اصول بنیادین ضروری و اجتناب ناپذیر است ؛ حتّی مطلقیّات را می توان به عنوان نقاط منتهایی مسیر و افق طریق در نظر گرفت امّا مطلقیّات بینابینی اگر به پافشاری ها و تعصّبات بینجامد ، ما را به همان اندازه از ادامۀ تفکّر و متعاقباً کشف مجهولات باز می دارد . و نباید فراموش کرد فهم اصول مطلق علمی ِ به دست آمده از تلاشهای پیشینی بشر ما را در تجربۀ تکاملی فکری - علمی رهنمون می شود و در غیر این صورت ما حقیقتاً نمی توانیم تکامل را عینیّت ببخشیم . همین به اصطلاح عرق ریزان فکری – علمی است که پیش برندۀ هر چه بیشتر در مسیر تکامل خواهد بود .
بهتر است به مبحث اصلی باز گردیم ؛ تجزیه و تحلیل چالشی راهبردهای پیشینی و پسینی رفتار .
صحبت از قوالب " تعقّلی " ، " عملی " و " آرمانی " به عنوان سه گانۀ معیِّن رفتار است .
در اندیشه ورزی و آنچه نگاه تعقّلی و عقل مدار معرّفی می شود ، نقش اساسی بر تجربه های فکری فرد است. این تجربه های فکری اعم از : دامنۀ اطّلاعات ، قدرت تحلیل ، قدرت بسط و مهارت جمع بندی است . فرد تحت تأ ثیر انگیزه های خواسته و نا خواستۀ فضاهای درونی - بیرونی و با بهره گیری از مقتضیات فکری خاص در نهایت به میزانی از اندیشه ورزی دست می یازد . عنصر " نیاز " که خود وابسته به دستگاه های فیزیولوژیک ، روانی و اجتماعی فرد در فضای دو قطبی زیست اوست ، فرد را در مسیر اندیشه ورزی به قدر کفایت یعنی ارضای نیاز به پیش می برد . البته حالا که بحث نیاز به میان آمد باید گفت انگیزۀ راهیابی به طرق ارضا هم از بسترهای فکری و هم از بسترهای عملی ( مربوط به وجه عمل گرایانه ) می گذرد . در نهایت فرد ممکن است غایتی را به عنوان آرمان برای سقف ارضا در نظر گیرد و در تعاملی شخصی میان اندیشه و عمل که خود به تشخیص شخصی برگرفته از محیط های فکری - اجتماعی به آن دست می یازد ، به سوی آن رهنمون شود . سهم اندیشه ورزی در این میان علاوه بر ماهیّت نیاز و جایگاه فیزیولوژیک و روانی و اجتماعی آن همانطور که گفته شد بیش از هر چیز به تجربه های فردی فکری فرد بستگی دارد .
رویکرد اندیشه ورزی در مباحث انسان شناختی شامل عرصه ای بسیار گسترده و پر چالش است . داده های فکری ما به طور اکتسابی از طریق فرآیند جامعه پذیری به دست می آید . این داده ها از منابع مختلف صادر شده و بنا به جایگاه ارتباطی فرد در ساختار ذهنی او جایگذاری می شود . جنگ اطّلاعاتی در فرآیند اندیشه ورزی از زمانی آغاز می شود که فرد در تعامل با محیط اجتماعی به طور مستقیم و غیر مستقیم در ارتباط با مصادیق عینی و خارجی گزاره های اطّلاعاتی در عرصۀ آزمایش داده ها وارد شده و با تجربه های چالش برانگیزی رو به رو می شود . همین برخوردهای واقعیّت ها زمینۀ اندیشه ورزی را در رویکرد درونی فرد مهیّا می سازد که فرد همان طور که گفته شد با تجربه های پیشینی فکری دست به تجزیه و تحلیل فکری می زند . امّا آنچه ما به اندیشه ورزی به عنوان رویکردی رفتاری و به عبارتی دقیق تر راهبردی رفتاری می پردازیم ، همانا مرحله ای فراتر از مرحلۀ فوق است . آنچه همان طور که در ابتدا ذکر شد ، غلبۀ بیشتری بر وجوه عینی آرمان و عمل به عنوان استراتژی رفتاری یافته و خود عنان دار رفتار و مسئولیّت های متعاقب آن می شود.
آنچه اندیشه ورزی را به عنوان راهبردی رفتاری جایگزین راهبردهای دیگر می سازد را می توان اینگونه شرح داد که در ارتباط سه گانۀ درون مثلّثی میان سه ساحت راهبردی رفتاری آنچه کفۀ اندیشه را نسبت به آرمان و عمل سنگین تر می کند همانا خالی شدن وزن دو کفۀ دیگر است که در روندی سلبی و نه ایجابی غلبۀ اندیشه ورزی را عیان می سازد . بستر و خاستگاه آرمان به عنوان غایت تکامل ، خود از حیطۀ اندیشه ای است؛ آنچه در اصطلاح و در کارزار مباحث فکری ، " اندیشۀ برتر " نامیده می شود . اندیشۀ برتر به واسطۀ برتر بودنش در عرصۀ اندیشه جایگاه و عینیّت دارد امّا در عرصۀ عمل به سبب نقصان های موجود از عینیّت ناقص برخوردار است ؛ لذا عینیّت کامل اندیشۀ برتر به صورت آرمان والبته باز هم در عرصۀ اندیشه تصوّر و تجسّم می شود.
پاسخ با نقل قول
علاقه مندی ها (Bookmarks)