فضای مجازی ، جاذبه ها و آسیب ها

مقدمه

فضای مجازی امروزه، به یک جزء جدایی ناپذیر از زندگی مردم تبدیل شده و همه اقشار - چه زن و چه مرد، جوان و پیر وحتی کودکان، سازمان‌ها وحکومت‌ ها - درتمام شئون زندگی - اعم از علمی، اقتصادی، فرهنگی، اداری و...- از آن استفاده می‌کنند؛

به گونه ای که می‌توان ادعا نمود لزوم بهره گیری از فضای مجازی در بسیاری از عرصه‌های زندگی تا حدی است که بدون وجود آن نتیجه مطلوب حاصل نخواهد شد. به موازات این توسعه و پیشرفت فضای مجازی، دانش بهره گیری از آن هم رشد نموده وبه اَشکال گوناگون نظیر برنامه‌های درسی، رشته‌های دانشگاهی ودوره‌های آموزشی ویژه، ارائه می‌گردد .

باتوجه به نقش وسیع فضای مجازی در زندگی امروز وبا عنایت به سود و منفعت بسیار و در عین حال، تهدید‌ها و آسیبهای غیر قابل انکار آن برای انسان، روشن است که بهره گیری از این وسیله ارتباطی نیز نیازمند رعایت باید‌ها و نباید‌ها ی شرعی است تا بهره مندی از مزایای آن سبب در افتادن به دام مضرات آن نگردد.

براین اساس، لازم است تمامی کاربران فضای مجازی با دستور شرع مقدس در این خصوص آشنا گردیده وبدین ترتیب، مراقبت نمایند تا در گذر استفاده از این وسیله ارتباطی از جاده شرع ودین خارج نشوند. کتاب حاضر، گامی است در دستیابی به این مهم؛ ان شاءالله

سید محسن پاکنهاد
«کتابخانه الکترونیکی کتابراه»

ادامه دارد...

کاربر و کمین

باوجود نتایج ارزنده و بهره‌های مؤثر فضای مجازی - که شرح آن خواهدآمد – در استفاده از این فضا، کمین گاههایی هم هست که ممکن است شیطان از آن سود جسته و انسان را دچار آسیب کند.

مَثَل فضای مجازی مَثَل بازار است؛ به این معنی که همان گونه که در بازار، جاذبه‌ها و فائده‌های بسیاری هست، آسیبهائی هم وجود دارد و روشن است که هر کس وارد بازار می‌شود، باید مواظب باشد تا دچار آن آسیبها نشود.

نقل است که پیامبر (ص) هر وقت می‌خواستند وارد بازار شوند، دعا می‌کردند و می‌فرمودند : اَللّهُمَّ اِنّی اَسئَلُکَ مِن خَیرِ هذَا السُّوقِ وَاَعُوذُ بِکَ مِنَ الکُفرِ وَالفُسوقِ ؛ خداوندا ! خیراین بازار را از تو درخواست دارم واز کفر و فسق به تو پناه می‌برم.

در حقیقت، با وجود آنکه بازار محل تجارت و کاسبی است و برای جامعه ضروری است و با وجود آنکه کاسب حبیب خدا است و پرداختن به امور زندگی و مایحتاج مردم از واجبات کفایی است اما به نوبه خود، خطراتی هم دارد و آسیبهایی هم برای آن متصور است ؛ یعنی همین بازار، با وجود تمام مزایا ومنافعی که دارا می‌باشد، ممکن است انسان را تاحد کفر و فسق پیش ببرد.

فضای مجازی هم همین طور است ؛ یعنی با وجود نتایج خوب و باتوجه به ضرورت وجود آن در پرداختن به امور زندگی و با وجود آنکه همه اقشار جامعه به نحوی به آن نیازمندند اما در عین حال، آسیبها و مضرات بسیاری نیز در بهره گیری از آن دیده می‌شود که شرح آن خواهد آمد

شکل گیری عادتهای ناپسند

استفاده از فضای مجازی به دلیل بهره مندی از منافع آن ضروری است اما نه به قیمت عادت کردن و وابسته شدن فرد به آن. اگر استفاده از فضای مجازی برای فرد تبدیل به عادت شود، نه تنها سودی نمی‌ رساند بلکه آهسته آهسته زمینه سقوط اورا نیز فراهم خواهد ساخت ؛ زیرا عادت، انسان را از فطرت وحقیقت اولیه خود خارج وبه صورت طبع ثانی در می‌آورد

و آن وقت، امور فطری از صفحه زندگی زایل وامور منفی وغیر فطری بر آن ظاهر می‌شوند ؛ چراکه عادت میدان دار می‌گردد، بر انسان مسلط می‌شود، زعامت او را به دست می‌گیرد و او را از پرداختن به مصالح و منافع خود باز می‌دارد.

امام امیر المومنین(ع) در این خصوص می‌فرماید: اَلعادَة طَبعُ ثانٍ ؛ عادت، طبیعت دوم است.
طبیعت انسان همواره براو مسلط است و هر چیزی که در انسان تبدیل به عادت شود، در حقیقت جزئی از طبیعت او می‌گردد. به همین دلیل است که در روایات اسلامی پیوسته بر رشد عادتهای پسندیده و نیکو تاکید می‌شود؛ زیرا عادت های انسان - چه خوب وچه بد – در او ملکه شده وبه مرور زمان جزئی از طبیعت اومی گردند.

ایشان در جای دیگر می‌فرماید :

لِلعادَةِ عَلی کُلِّ اِنسانٍ سُلطانٌ ؛
عادت بر هر انسانی سلطنت و حکومت دارد.

وطبیعی است هر گاه عادت حاکم شود، فطرت اولیه از میان خواهد رفت. بر این
اساس اگر انسان به فضای مجازی عادت کند، به آسیب های بسیاری دچار خواهد شد که گوشه گیری و افسردگی وگرایش به امور منفی، یکی از صدها آسیب غیر قابل انکار آن خواهد بود.

- گوشه گیری و افسردگی

استفاده زیاد از فضای مجازی و سرگرم شدن به آن و نیز وابستگی و اعتیاد به آن، با گذشت زمان موجب گوشه گیری و انزواطلبی فرد می‌شود. اگر انسان غرق در فضای مجازی گردد و شب و روز به آن بپردازد به نحوی که نتواند از آن جدا شود، گوشه گیر خواهدشد ؛

به این معنی که از دیگران جدا شده و به خود و فضای مجازی می‌پردازد وتا جایی پیش می‌رود که چیزی جز حضور در فضای مجازی او را آرام نمی‌کند واز بودن در جمع خانواده واطرافیان لذت نمی‌برد و سرگرم نمی‌شود.و حتی اگر درجمع حضور یابد، باز هم به نحوی با موبایل و تبلت و امثال آن سرگرم می‌شود ؛ به نحوی که گویا تنها است وهیچ کس در کنارش نیست.

چنین شخصی از غذا لذت نمی‌برد، خواب آرام ندارد عصبی و بی قرار و نامتعادل است. کم حو صله و بهانه گیر می‌شود و در نهایت، فقط او می‌ماند و فضای مجازی اش و گوشه گیری و انزوا طلبی اش.

این در حالی است که دین به شدت انسان را از این حالت برحذر می‌دارد و وی را به اجتماعی بودن دعوت می‌کند. دین نام انسان را برای افراد بشر برگزید چرا که آدمی زاد همواره نسبت به همنوعان خود احساس انس و الفت دارد و از تنها شدن و انزوا بیزار است. مثلا اگر در خانه باشد، او را به رسیدگی والدین و امور خانه تشویق می‌کند و اگر در جامعه باشد، اورا به خدمت مردم و تکریم و بزرگ داشت دیگران دستور می‌دهد و اگر در فراغت باشد، او را به مطالعه و تحصیل علم و افزایش معلومات خود ترغیب می‌کند

حاصل سخن اینکه خداوند به عنوان خالق انسان، هرگز او را به عزلت و گوشه گیری و تنها شدن دعوت نمی‌کند، بلکه برعکس، او را از تنهایی بر حذر می‌دارد و به اهتمام امور دیگران و تبادل و تواصل دعوت می‌نماید.

گرایش به امور منفی

از سوی دیگر، انسان معتاد به فضای مجازی،به تدریج از برقراری ارتباط مثبت و سازنده با مردم باز مانده و ارتباطات مثبت او کاهش یافته و روابط منفی او تقویت می‌گردد.

نسبت به درس و تحصیل کم میل شده و نسبت به انجام وظایف و تکالیف اجتماعی، خانوادگی و دینی بی رغبت می‌شود. از سوی دیگر از حضور در محافل اجتماعی، مجامع علمی و حتی فعالیت‌های ورزشی فاصله می‌گیرد و این امر باعث خواهد شد نه تنها از نظر جسمی کم اشتها و رنجور شده و دچار تپش قلب و کم خوابی گردد،
بلکه میل و اشتهای او به سیگار و مواد مخدر هم افزون می‌گردد، چه بسا تا جایی پیش می‌ رود که به مصالح خود و اطرافیان بی توجه شده و به مسائل عقلانی و حکمت‌های زندگی توجهی نداشته و به عکس، به امور بی فایده ای نظیر طنز، جوک، شوخی و فکاهی‌ های موجود در فضای مجازی رو می‌آورد و به تدریج پرخاشگر، هتاک و بی حیا می‌شود.

خلاصه سخن آنکه با غرق شدن در فضای مجازی، میل به امور منفی در او زیاد و گرایش به امور مثبت در او کاهش می‌یابد.

کم کم مسائل ارزشی - چه ارزشهای اجتماعی و چه ارزشهای دینی و حتی ارزشهای خانوادگی- در او متزلزل می‌گردد و به تدریج لاقید و بی ملاحظه می‌شود، و به جای اینکه فضای مجازی موجب رشد او شود سبب سقوط او می‌گردد.

امام علی (ع) فرمودند: غَیرُ مُدرِکِ الدَّرَجاتِ مَن اَطاعَ العاداتِ ؛ هرکس تابع عادت شد، از دست یابی به مراتب عالی انسانی باز می‌ماند.

بی شک فضای مجازی نیز نظیر تمامی وسیله‌های ارتباط جمعی دیگر، دارای جاذبه‌ها وکارکرد‌های مثبت گوناگون وآسیب‌ هایی است که در اینجا به شماری از آن اشاره می‌شود.

1- فضای مجازی، نمایشگاه عظیم علوم

یکی از مهمترین بهره‌های فضای مجازی، فراهم ساختن امکان ارائه علوم گوناگون و نیز دریافت آن است ؛ به این معنی که درفضای مجازی، هم می‌توان علوم و دانش را در تمام زمینه‌ها در اختیار دیگران قرار داد و هم می‌توان این قبیل اطلاعات را به راحتی از طریق فضای مجازی دریافت نمود.

بر این اساس، هر فرد، گروه، سازمان، نهاد، پژوهشکده و پژوهشگاهی می‌توانند هر چه از معلومات، اطلاعات و محصولات علمی خود راکه به آن دست یافته اند، در فضای مجازی ارائه نموده و در مقابل، تمامی دانش، معلومات و اطلاعات مورد نیاز خود را نیز از فضای مجازی دریافت کنند.

در واقع، فضای مجازی نمایشگاه عظیمی است که هم می‌توان دست آورد‌های علمی را جهت بهره برداری دیگران به نمایش گذاشت و هم می‌توان دستاوردهای علمی دیگران را از آن نمایشگاه دریافت نمود.

الف : ارائه علوم
امروزه، هر اهل قلم، اهل هنر و اهل ابداع و ابتکاری که به دلیل فقرمالی و نبود امکانات و تجهیزات، از ارائه محصولات علمی خود در دنیای واقعی ناتوان است، می‌تواند بدون هزینه و یا با صرف هزینه ای اندک، از طریق فضای مجازی، حاصل تلاش خود را در معرض دید عموم قرار داده وهمگان را از محصولات خود بهره مند سازد.

بدین ترتیب، افرادی که در صدد شناساندن خود و عملکرد خویش می‌باشند فرصت نیکویی به چنگ می‌آورند وگروهی نیز که در پی تبلیغ وانتشار علم خود هستند و به حکم وظیفه شرعی زَکاةُ العِلمِ نَشرُهُ" موظفند که علم خود را انتشار دهند در صورت عدم دسترسی به امکانات چاپ وانتشار می‌توانند از فضای مجازی، سود جسته به وظیفه خویش عمل نمایند .

در حقیقت، مطابق دستور اسلام، هیچ کس حق آن را ندارد که بخل ورزیده و به بهانه‌های گوناگون، از ارائه محصولات علمی خود به دیگران دریغ ورزد ؛ بلکه به عکس باید سخاوت مندانه حاصل فکر وعمل خود را در اختیار عموم قرار دهد ؛ چرا که نشر علم، هم به ارتقای فرهنگ جامعه کمک می‌کند و هم از بهترین صدقه‌ها به شمار آمده وپاداشی عظیم دارد.

همچنین در روایات آمده است که چنانچه کسی برعلم وآگاهی مردم بیفزاید، به تعداد تمامی افرادی که از آن علم بهره برده وبدان عمل نموده اند، پاداش مشارکت در عمل نیک برای اونگاشته خواهد شد. اما نشر علوم در میان مردم دارای شرایطی است که برخی از مهم ترین آنها در ذیل می آید.

1- عدم نشر مسائل انحرافی

در حقیقت، ارائه علوم برای استفاده نیازمندان بسیار خوب است اما باید مواظب بود تا این معلومات باعث ایجاد انحراف در میان افراد جامعه نشود ؛ یعنی محصولات علمی ارائه شده باید به گونه ای باشد که با مقدسات جامعه منافات نداشته باشد و چنان باشد که بهره گیری از این علوم، سبب ایجاد نقص وانحراف و زیان در اعتقادات، اخلاقیات ورفتارهای مردم نگردد.

صاحب علم باید مراقبت نماید تا آنچه را که به فضای مجازی می‌فرستد، سخن انحرافی نباشد، و به جای هدایت، ضلالت نباشد؛ چون نشر سخن انحرافی، نوعی اضلال و گمراه کردن است و اضلال مردم نیز گناه بزرگی است.

مطابق آیه قرآن، اضلال یک نفر به مثابه قتل تمامی مردم است چه رسد به اینکه اضلال، اضلال تعداد زیاد وجمعی کثیر باشد که در این صورت، گناه آن عظیم، عواقب آن وخیم و عذاب آن الیم خواهد بود.

امام صادق (ع) در این خصوص می‌فرمایند: " وَ مَن اَخرَجَها مِن هُدًی اِلی ضَلالٍ فَقَد قَتَلَها ". ؛ هر کس انسانی را از هدایت به گمراهی کشاند درحقیقت، او را کشته است.

بر این اساس اضلال، نه تنها به منزله قتل بوده و ارتکاب آن گناهی بزرگ است بلکه گناه آن شخص گمراه شده نیز برعهده گمراه کننده اوست ؛ یعنی هر گناهی که فرد گمراه شده که به دلیل عمل به علوم انحرافی، مرتکب شود، به پای گمراه کننده هم نوشته خواهد شد.

مقصود از گمراهی و اضلال، طرح هر مطلب و موضوعی است که باعث شود
اعتقادات ومقدسات و یا اخلاق و رفتار یک فرد یا جامعه آسیب ببیند و از مدار صحت و درستی خارج شده و به جانب باطل و نادرستی حرکت نماید. و همین طور است اگر منجر به اغفال و یا فریب کسی شود.

امام باقر(ع) فرمودند : " مَن عَلَّمَ بابَ ضَلالٍ کانَ عَلَیهِ مِثلَ اَوزارِ مَن عَمِلَ بِهِ وَلایَنقُصُ مِن اَوزارِهِم شَیئًا ." ؛ هر کس مطلب انحرافی و گمراه کننده ای را به کسی بیاموزد، تمام گناهانی که گمراه شده بخاطر گمراهی حاصل از آن انجام داده است، به پای گمراه کننده نوشته می‌شود ؛ بدون آنکه از گناهان گمراه شده چیزی کم شود.

و ازاین رو است که اضلال یکی از خبیث ترین اعمال شمرده شده است .

امام امیرالمومنین(ع) در این خصوص فرمودند: "اَخبَثُ الاَعمالِ ماوَرَّثَ الضَّلالَ". پلیدترین کارها، آن است که دیگری را به گمراهی بکشد.

از این رو، می‌توان نتیجه گرفت که آن دسته از افرادی که حرف خلاف و ناپسند، سخن انحرافی و کلام گمراه کننده را در اینترنت، پیامک ها و به طور کلی در فضای مجازی، پراکنده می‌سازند، به پلیدترین کارها اقدام نموده اند.

حاصل آنکه انتشار علم و دانش و نکات علمی در فضای مجازی اگر چه کار پسندیده، ارزشمند و پرثوابی است و حتی نگارنده آن، در ثواب کسی که آن را مطالعه نموده و به آن عمل می‌نماید، شریک است و باعث رشد و ارتقای فرهنگ جامعه نیز می‌شود ؛ اما اگر در لا به لای نکات علمی مطلب نادرستی بیان گردد که باعث انحراف کسی شود، عذاب الیم در پی دارد.

2- عدم انتشار مسائل غیر مستند

بدون شک، یکی از شروط مسلّم ارائه علوم، آن است که مطلب مورد نظر مستند باشد و از مبنای منطقی، تجربی و یا دینی برخوردار باشد. هر وهم و تصوری را به نام علم نمی‌توان مطرح ساخت و هر خیال و توهمی را به نام دانش نمی‌توان منتشر نمود و هر سخن غیر واقع را به عنوان واقع نمی‌توان ارائه کرد .

اگر بنا باشد هر کسی، هر سخن نادرست و غیر واقعی را در فضای مجازی منتشر نماید، آن وقت، فضای مجازی نه تنها غیر قابل اعتماد بلکه غیر قابل استفاده خواهد گشت .

به منظور حفظ امنیت علمی و غنای فضای مجازی، هر مطلبی که در آن انتشار می‌یابد باید درست، مستند، متقن و قابل اعتماد باشد. اساسا به دلیل آفت‌ های بی شمار سخنان کذب است که منابع دینی از سخن مبتنی بر ظن و گمان برحذر داشته و آن را ملامت نموده و همگان را به علم و یقین و ارائه سخن مطابق با واقع و مستند به عقل و منطق فرا خوانده اند.

پیامبر(ص) فرمود: "اِذاظَنَنتُم فَلاتُحَقِّقُوا." هرگاه به چیزی گمان بردید، آن را حقیقت مپندارید.

معنای این فرمایش آن است که گمان، گمان است و حقیقت نخواهد بود پس گمان را لباس حقیقت نپوشانید و به دیگران ارائه ندهید.

امام امیر المومنین (ع) نیز فرمودند: " لاتَقُولُوا فیما لاتَعرِفُونَ." چیزی را که نمی‌دانید و هنوز به آن معرفت پیدا نکردید، نگویید.
و همچنین فرمودند:
"دَعِ القَولَ فیمالاتَعرِفُ"؛ سخن گفتن پیرامون آنچه نمی‌دانی را واگذار و به آن نپرداز.

در قرآن نیز در این باره آمده است:"یااَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللهَ وَقُولُوا قَولًا سَدیدًا"؛

ای مؤمنین ! تقوا پیشه کنید و سخن محکم و استوار بگویید.

حاصل تمامی آیات و روایات در این خصوص آن است که دقت شود تا هر آنچه تحت نام علم و دانش ارائه می‌شود، علمی و مستند باشد و نیز باید از نشر سخنان ناشی از وهم و خیال و گمان و بیان مطلب بی مدرک و سند وحرفهای نامعتبر پرهیز کرد و با نقل سخنان بی سند، مردم را به انحراف نکشید.

3- عدم ارائه مسائل غیر قابل درک

اگر چه نشر علم، بسیار ارزشمند است ؛ اما این نشر باید در میان اهل آن صورت پذیرد ؛ یعنی افرادی که می‌فهمند و تحمل درک آن را دارند ؛ نه افرادی که توان درک آن را نداشته و به جای فهم، دچار تردید و ابهام می‌شوند و در دام لغزش و سردرگمی گرفتار می‌گردند و همان معلومات اولیه خود را نیز از دست داده و دچار آسیب می‌گردند .

بنابراین، توجه به این نکته ضروری است که طرح یک نکته علمی اگرچه برای اهلش قابل استفاده بوده و باعث رشد است اما درفضای عمومی که اهل و نا اهل – هردو - از آن بهره می‌برند، می‌تواند موجب لغزش افراد غیر متخصص شود.

حضرت عیسی ابن مریم (ع) فرمود: " لاتُحَدِّثُوا الجُهّالَ بِالحِکمَةِ فَتَظلِمُوها " ؛ به افرادی که جاهل هستند و سخن علمی و حکیمانه شما را نمی‌فهمند، سخن فلسفی نگویید ؛ چرا که به آن سخن ظلم خواهید نمود.

به این معنی که هم آنها نمی‌فهمند و نمی‌توانند از این سخن استفاده کنند و هم شما حق آن سخن را ادا نکرده اید؛ زیرا آن را به اهلش نسپردید.

4- عدم نشر علوم غیر مفید

علمی که در فضای مجازی، ارائه شود باید مفید باشد ؛ یعنی هر کسی که از آن آگاه گردید، باید بتواند از آن بهره ای ببرد. و علمی که نه برای صاحبش و نه برای دیگران بهره ای ندارد، نه کسب آن روا است و نه ارائه و تعلیم آن به دیگری جایز است .

اهمیت پرداختن به علوم مفید در اسلام تا جایی است که امیر المومنین حضرت علی (ع) یکی از از اوصاف متقین را پرداختن به علم نافع معرفی نموده ومی فرماید: " .... وَ وَقَفُوا اَسماعَهُم عَلَی العِلمِ النّافِعِ لَهُم " ؛

از صفات متقین این است که به علمی که برای شان مفید است، گوش می‌سپارند.

و نیز فرمودند : " عِلمٌ لایَنفَعُ کَدَواءٍ لایَنجَحُ " ؛ علم غیر مفید مثل داروی بی اثر است.

یعنی همان گونه که داروی بی اثر، شفابخش نخواهد بود، علم غیر مفید هم تاثیری نخواهد داشت.

در نقل آمده که یکی از دعاهای اولیای حق، دوری از علم غیر مفید بود. زید ابن ارقم گوید که پیامبر(ص) همواره می‌فرمودند:
" اَللّهُمَّ اِنّی اَعُوذُ بِکَ مِن عِلمٍ لایَنفَعُ " ؛ خداوندا ! از علم غیر نافع به تو پناه می‌برم .

خلاصه سخن آنکه، اگر بنا است علم و دانش یا یک محصول علمی در فضای مجازی انتشار یابد، باید مفید و نافع باشد و باید از ارسال سخن غیر مفید و علم غیر نافع پرهیز نمود.

5- عدم انتشار علوم شبهه ساز

کسی که مطالب علمی و نکات دانشی در فضای مجازی منتشر می‌نماید، باید مواظب باشد که شبهه فکری و اعتقادی ایجاد ننموده و به اعتقادات مردم آسیب نرساند و یا در فرهنگ ومقدسات مردم خدشه ایجاد ننماید.

علم شبهه ساز مانند غذای مسموم است ؛به این معنی که همچنان که غذای مسموم نظم بدن را مختل می‌کند، علم شبهه ناک درسیستم فکری و اعتقادی افراد، اختلال ایجاد می‌کند.

هر فردی که در فضای مجازی فعالیت می‌نماید، باید مواظب باشد تاکسی به وسیله قلم و کلام او دچار شبهه، وسوسه وگمراهی نگردد ؛یعنی ساختار فکری مردم، اعتقادات شان، اخلاق شان، دین شان و رفتار خوب شان دچار انحراف نگردد وباورهای آنها به شبهه آلوده نشود و قلب صاف و پاک شان با وَهم، خیال، شک و دودلی غبارآلود نگردد.

حضرت امیر المومنین (ع) : در وصف منافقان می‌فرمایند: " وَ یَقُولُونَ فَیُشَبِّهُونَ یُنافِقُونَ فِی المَقالِ وَ یَقُولُونَ فَیُوهِمُونَ"؛ سخن می‌گویند و با سخن شان در دل مردم شبهه ایجاد می‌کنند، گفتار منافقانه دارند و با گفتارشان، وَهم وخیال را در دلها القاء می‌کنند.

کسانی که در فضای مجازی مطلبی را منتشر می کنند باید مواظب باشند تا سخن آنها به منزله تهمت و افترا نباشد و دقت کنند تاکسی براثر خواندن این مطلب نسبت به یک انسان مؤمن یا یک شخصیت خدمت گزار و یا نسبت به نظام اسلامی و دین بد گمان و بد خیال نشود، دلسرد نگردد و یا احیانا به دلیل تاثیر این مطلب از صراط مستقیم و از راه درست گمراه نشود.

گمراه کردن یک انسان به مثابه قتل آن است. امام صادق(ع) می‌فرمایند : " مَن اَخرَجَها مِن هُدی اِلَی ضَلالٍ فَقَد قَتَلَها " ؛ هر کسی ( با سخن خود ) انسانی را از هدایت به گمراهی بکشاند، درحقیقت اورا کشته است.

پس نباید با بیان مطلبی در فضای مجازی ذهن افراد را آلوده کرد ودل آنها را نسبت به حقایق دین یا خدا وپیامبر (ص) و یا نسبت به انسانهای پاک و سالم، آلوده ساخت.

علت اینکه تهمت و افترا در اسلام حرام است آن است که انسان پاک و درست کار بر اثر تهمت و افترا از چشم مردم می‌افتد و فرد مقبول و محبوب با اتهام و افترا محبوبیت خود را از دست می‌دهد .

ام المومنین ام سلمه نقل می‌کند که پیامبر (ص)، همواره به هنگام خروج از منزل، این دعا را می‌خواند: " بِسمِ اللهِ، تَوَکَّلتُ عَلَی اللهِ، اَللّهُمَّ اِنّی اَعُوذُ بِکَ اَن اُضِلَّ اَو اُضَلَّ" ؛ به نام خدا و با توکل به خدا ؛ خداوندا ! به تو پناه می‌برم از اینکه کسی را گمراه کنم ویا اینکه گمراه شوم !

در قرآن آمده است : " وَمِنَ النّاسِ مَن یَشتَری لَهوَ الحَدیثِ لِیُضِلَّ عَن سَبیلِ اللهِ " ؛ بعضی از مردم کسانی هستند که با تهیه سخنان باطل و بی اساس، به گمراهی مردم می‌پردازند.

ب : دریافت علوم

چنان که ارائه ونشر علوم در فضای مجازی پسندیده، نیکو و گاه لازم و واجب است، دریافت علوم و نکات علمی از این طریق هم امری پسندیده و گاه لازم است. در حقیقت فلسفه ایجاد فضای مجازی، دسترسی آسان همگان به اطلاعات است و همان طور که پیشتر اشاره شد فضای مجازی، کتابخانه بزرگ، شهر علم و دریای بی نهایت محصولات علمی است.

از جمله چیزهائی که به هنگام دریافت علوم، نسبت به آن سفارش شده است، توجه به مفید و پسندیده بودن علوم است ؛ بر این اساس باید دقت شود تا علم دریافتی علاوه بر مفید بودن، مُضِل و گمراه کننده نیز نباشد .

امام باقر(ع) ذیل آیه (فَلیَنظُرِالاِنسانُ اِلی طَعامِهِ) فرمودند: مقصود از طعام، علمی است که دریافت می‌کند ؛ (عِلمُ الَّذی یَاخُذُهُ عَمَّن یَاخُذُهُ . یعنی مقصود از طعام همان علمی است که از افراد دریافت می‌کند.

پس پیش از دریافت علوم، باید به آن بنگرد و توجه کند و دقت نماید تا فاسد نباشد، گمراه کننده نباشد و به اعتقادات، اخلاق، ارزش های دینی و شیوه صحیح زندگی و رفتارهای او زیان وارد نسازد.

این قانون فقط درمورد علوم منتشر شده در فضای مجازی صدق نمی‌کند بلکه در همه موارد باید انسان توجه کند تا آنچه به دست می‌آورد برایش مفید باشد، ودر بُعدی از ابعاد زندگی، مؤثر و نافع باشد و هیچ زیانی برایش نداشته باشد ؛ به ویژه برای دین و اخلاق و رفتار وی مضر نباشد.

ونیز علومی نباشد که برآمده از قیاس، بدعت و آرای فاسد افراد باشد خلاصه سخن آنکه، گشت و گذار علمی در فضای مجازی کاری نیک و پسندیده و گاه لازم است اما باید مواظب بود تا آسیبی به او وارد نساخته و آرمان، اعتقاد، اخلاق و رفتار او را تباه نکند.

خودداری از سرقت علوم

منظور از سرقت علوم، کپی محصولات علمی دیگران و ثبت آن به نام خود است(کپی رایت). همان گونه که برداشتن اموال و دارایی مادی دیگران که اختصاص به آنها دارد و خودشان آن را تحصیل نموده اند، سرقت محسوب می‌شود، بهره گیری از فعالیتهای علمی مانند مقاله، کتاب، نکات علمی و محصولات دانشی که کسی آن را با فکر و اندیشه و تلاش و همت خود پدید آورده است، بدون اجازه وذکر نام صاحب آن اثر، اشکال دارد و نوعی سرقت است.

ضمن اینکه این امر از نظر اخلاقی کاری مذموم و ناپسند است، از نظر احکام شرعی و نگاه مراجع عظام هم کاری حرام و نامشروع شمرده می‌شود ؛ به عبارت دیگر، کپی رایت از نظر احکام شرعی دارای اشکال است .

بر این اساس اگر یک محقق مجاز به بهره گیری از نعمت فضای مجازی شد، نباید به سرقت علم آلوده گردد وحاصل تحقیقات دیگران را که برای بهره گیری عموم در فضای مجازی منتشر می‌شود، سرقت نموده وبه نام خود انتشار دهد. این یک گناه بزرگ است.

فرقی نمی‌کند که فرد از طریق جستجو مطلبی را یافته و به نام خود ثبت کند یا اینکه آن مطلب رابه شخص دیگری بفروشد، نظیر برخی افرادکه در نهایت تأسف ٍ، مطالبی را از اینترنت کپی کرده وبعد همان مطلب را به شخص دیگری می‌فروشند تا به نام او منتشر شود .
این هم یک دروغ است و هم یک نوع سرقت است و هم یک معامله باطل و تجارت غیر قانونی.