-
RE: با قرآنی ها
1 ادامه تفسیر نساء 1 (آیه17و18)
--------------------------------------------------------------------------------
ادامه تفسیر نساء 1 (آیه17و18)
ثم یتوبون من قریب در این جمله اشاره به یکى دیگر از شرائط توبه کرده و مىفرماید : سپس بزودى توبه کنند .
در باره این که منظور از قریب ( زمان نزدیک ) چیست ؟ در میان مفسران گفتگو است ، جمع زیادى آن را به معنى قبل از آشکار شدن نشانههاى مرگ مىگیرند ، و آیه بعد را که مىگوید پس از ظهور علائم مرگ توبه پذیرفته نمىشود ، شاهد بر آن مىدانند ، بنا بر این تعبیر به قریب شاید بخاطر این است که اصولا زندگى دنیا هر چه باشد کوتاه و پایان آن نزدیک است .
اما بعضى دیگر آن را به معنى زمان نزدیک به گناه گرفتهاند ، یعنى بزودى از کار خود پشیمان شود و بسوى خدا بازگردد ، زیرا توبه کامل آن است که آثار و رسوبات گناه را به طور کلى از روح و جان انسان بشوید ، و کمترین اثرى از آن در دل باقى نماند ، و این در صورتى ممکن است که در فاصله نزدیکى قبل از آنکه گناه در وجود انسان ریشه بدواند و بشکل طبیعت ثانوى در آید از آن پشیمان شود ، در غیر این صورت غالبا اثرات گناه در زوایاى قلب و جان انسانى باقى خواهد ماند ، پس توبه کامل توبهاى است که بزودى انجام پذیرد ، و کلمه قریب از نظر لغت و فهم عرف ، نیز با این معنى مناسبتر است .
درست است که توبه بعد از زمان طولانى نیز پذیرفته مىشود ، اما توبه کامل نیست و شاید تعبیر به على الله : ( توبهاى که بر خدا لازم است آن را بپذیرد ) نیز اشاره به همین معنى باشد زیرا این تعبیر تنها در این آیه از قرآن آمده است و مفهوم آن این است که پذیرش این گونه توبهها از حقوق بندگان مىباشد در حالى که پذیرش توبههاى دور دست از طرف خداوند یکنوع تفضل است ، نه حق .
فاولئک یتوب الله علیهم و کان الله علیما حکیما پس از ذکر شرائط توبه مىفرماید : خداوند توبه چنین اشخاصى را مىپذیرد و خداوند دانا و حکیم است .
و لیست التوبة للذین یعملون السیئات ... در این آیه اشاره به کسانى که توبه آنها پذیرفته نمىشود نموده ، مىفرماید : کسانى که در آستانه مرگ قرار مىگیرند و مىگویند اکنون از گناه خود توبه کردیم توبه آنان پذیرفته نخواهد شد .
دلیل آن هم روشن است ، زیرا در حال احتضار و در آستانه مرگ ، پردهها از برابر چشم انسان کنار مىرود ، و دید دیگرى براى او پیدا مىشود ، و قسمتى از حقایق مربوط بجهان دیگر و نتیجه اعمالى را که در این زندگى انجام داده با چشم خود مىبیند و مسائل جنبه حسى پیدا مىکند ، واضح است که در این صو هر گناهکارى از اعمال بد خود پشیمان مىگردد ، و همانند کسى که شعله آتشى را نزدیک خود ببیند از آن فرار مىکند .
مسلم است که اساس تکلیف و آزمایش پروردگار بر این گونه مشاهدهها نیست ، بلکه بر ایمان به غیب و مشاهده با چشم عقل و خرد است .
بهمین دلیل در قرآن مجید مىخوانیم : هنگامى که نخستین نشانههاى عذاب دنیا بر بعضى از اقوام پیشین آشکار مىگشت باب توبه بروى آنها بسته مىشد ، در سرگذشت فرعون مىخوانیم ( یونس - 90 - 91 ) : تا آن زمان که غرقاب دامن او را گرفت ، صدا زد الان ایمان آوردم که معبودى جز معبود بنى اسرائیل نیست و من از تسلیم شدگانم ، اما به او گفته مىشود الان این سخن را مىگوئى ؟ و پیش از این نافرمانى کرده و از مفسدان بودى ! ؟ بهمین دلیل توبه تو پذیرفته نخواهد شد .
از بعضى از آیات قرآن ( مانند آیه 12 سوره سجده ) استفاده مىشود که گناهکاران در قیامت با مشاهده عذاب الهى از کار خود پشیمان مىشوند ولى پشیمانى آنها سودى نخواهد داشت .
چنین کسانى درست مانند مجرمانى هستند که وقتى چشمشان به چوبه دار افتاد و طناب دار را بر گلوى خود احساس کردند ، از کار خود پشیمان مىشوند ، روشن است که این پشیمانى نه فضیلت است و نه افتخار و نه تکامل ، و بهمین جهت چنان توبهاى بى اثر است .
البته این آیه با روایاتى که مىگوید : توبه تا آخرین نفس پذیرفته مىشود هیچگونه منافاتى ندارد ، زیرا منظور از آن روایات لحظاتى است که هنوز نشانههاى قطعى مرگ را مشاهده نکرده و به اصطلاح دید برزخى پیدا ننموده است .
دسته دوم : از کسانى که توبه آنها پذیرفته نمىشود آنها هستند که در حال کفر از جهان مىروند ، در آیه فوق در باره آنها چنین مىفرماید : و لا الذین یموتون و هم کفار : آنها که در حال کفر مىمیرند توبه براى آنان نیست .
این حقیقت در آیات متعدد دیگرى از قرآن مجید نیز بازگو شده است .
اکنون این سؤال پیش مىآید که چنین کسانى که در حال کفر از دنیا مىروند چه موقع توبه مىکنند که توبه آنها پذیرفته نخواهد شد ؟ .
بعضى احتمال دادهاند که توبه آنها در عالم دیگر پذیرفته نمىشود و بعضى احتمال دادهاند که منظور از توبه در اینجا توبه بندگان نیست ، بلکه توبه خداوند یعنى بازگشت او به عفو و رحمت مىباشد ، ولى ظاهر این است که آیه هدف دیگرى را تعقیب مىکند و مىگوید : کسانى که از گناهان خود در حال صحت و سلامت و ایمان توبه کردهاند ولى در حال مرگ با ابا ایمان از دنیا نرفتند ، توبههاى گذشته آنها نیز بى اثر است .
توضیح اینکه مىدانیم یکى از شرائط قبولى اعمال نیک انسان موافات بر
ایمان است یعنى با ایمان از دنیا رفتن ، و کسانى که در لحظه پایان زندگى کافر باشند ، اعمال گذشته آنها ( حتى اعمال نیکى که در حال ایمان انجام دادهاند ) طبق صریح آیات قرآن حبط و نابود مىگردد ، توبههاى آنان از گناه اگر چه در حال ایمان انجام شده نیز در چنین صورتى نابود خواهد شد .
بطور خلاصه شرط قبولى توبه دو چیز است : نخست این که قبل از مشاهده نشانههاى مرگ باشد و دیگر این که انسان ، با ایمان از دنیا برود .
ضمنا از این آیه استفاده مىشود که انسان نباید توبه را به تاخیر اندازد ، زیرا ممکن است بطور ناگهان مرگ او فرا رسد و درهاى توبه به روى او بسته شود و جالب توجه این که تاخیر توبه که از آن به تسویف تعبیر مىکنند در آیه فوق همردیف مرگ در حال کفر قرار داده شده است و این نشانه اهمیتى است که قرآن به این موضوع مىدهد .
اولئک اعتدنا لهم عذابا الیما در پایان آیه مىفرماید : براى این هر دو دسته ، عذاب دردناکى مهیا کردهایم .
احتیاج به تذکر ندارد که توبه علاوه بر آنچه گفته شد شرائط دیگرى نیز دارد که در آیات مناسب به آن اشاره خواهد شد .
