* مفهوم مقابله : تلاشهايي كه براي كنترل و اداره كردن موقعيتهاي خطرناك و استرس زا انجام مي پذيرد . و اين مفهوم داراي سه ويژگي است كه لازم است در زمان كاربرد آن ، توجه كامل داشته باشيم:
الف- مقابله كردن مستلزم تلاش و برنامه ريزي است.
ب- نتيجه نهايي واكنشهاي مقابله اي را هميشه مثبت تلقي نكنيم.
ج- مقابله كردن را يك مهارت فرآيندي در نظر بگيريم كه در طول زمان اتفاق مي افتد.
ارزيابي اوليه و ثانويه دو مقوله مهم در اين مهارت است كه ما را در نحوه ي مقابله با مشكل رهنمون مي سازد.
بعنوان مثال هنگامي كه با مشكلي يا وضعيت تهديد كننده اي قرار مي گيريم از خود مي پرسيم «آيا اين مسئله ارزش ناراحت شدن را دارد؟ يا خير؟ اين ارزيابي اوليه است اگر تشخيص داديم كه واقعاً در موقعيت خطرناكي قرار گرفته ايم مجدداً از خود مي پرسيم «آيا مي توانيم براي نجات خود كاري انجام دهيم ؟ و اين ارزيابي ثانويه است . بنابراين لازم است ارزيابي اوليه بطور واقع بينانه صورت گيرد(نه دچار ترس و وحشت و نه ناديده گرفتن واقعيت)
دو راهبرد مقابله اي عمومي :
الف- مسئله مدار
ب- هيجان مدار
در مقابله متمركز بر مشكل (مسئله مدار) كه مي تواند معطوف
به درون يا بيرون باشد. در معطوف به بيرون هدف تغيير موقعيت يا رفتارهاي ديگران است در صورتيكه مقابله معطوف به درون شامل تلاشهايي كه براي بررسي مجدد نگرش ها و نيازهاي خود و كسب مهارتها و پاسخ هاي تازه انجام مي دهيم .
هدف اصلي متمركز بر هيجان ، كنترل ناراحتي هيجاني است . كه بيشتر با تمرين جسماني ، مراقبت ، بيان احساسات و جستجوي حمايت اجتماعي همراه است.
معمولاً وقتي افراد احساس مي كنند مي توانند درباره ي مشكل ، كاري انجام دهند، از مقابله مسئله مدار استفاده مي كنند و ..
اگر موقعيت را فراتر از توانائيهاي خود تلقي كنند به مقابله هيجان مدار دست مي زنند. ولي غالباً تركيبي از دو روش را استفاده مي كنند كه نتيجه مطمئنتري در بردارد. بعنوان مثال: وقتي قرار است با فرد مهمي ملاقات كنيد با حفظ خونسردي (متمركز بر هيجان) و با استفاده از مهارتهاي ارتباطي مؤثر(متمركز بر مشكل ) با اين مشكل مقابله كنيد. همچنين آماده شدن براي جلسه امتحان هم كنترل هيجان و اضطراب لازم است و هم مطالعه و تمرين و تكرار موضوع امتحان در استفاده كردن از مقابله هاي اختصاصي نيز چه بسا لازم باشد از روش هاي متعدد آن در رسيدن به هدف استفاده كرد. و براي اين منظور شناخت مقابله هاي كار آمد و ناكار آمد و جايگاه اختصاصي آن ،كمك زيادي در موقع لزوم به ما خواهد كرد تا بهترين استفاده را از تكنيكهاي مربوطه داشته باشيم.
*روشهاي معمول مقابله كار آمد:
1- مقابله فعال: براي خلاص شدن از موقعيت ،تمام تلاش را بكار مي گيرد.
2- برنامه ريزي: طبق برنامه عملي اقدام مي كند و قبل از هر اقدامي ،كاملاً فكر مي كند.
3- ايجاد وقفه در فعاليت هاي ديگر : براي تمركز بر مشكل، ساير فعاليت هاي خود را متوقف مي كند.
4- مقابله از راه خويشتن داري: تا زمان فرا رسيدن مناسب براي انجام آن كار منتظر مي ماند. مراقب است كه با اقدام عجولانه كار را خرابتر نكند.
5- جستجوي حمايت اجتماعي به دلايل عملي : نظر سنجي از افراد با تجربه، در كار مورد نظر دارند.
6- جستجوي حمايت اجتماعي به دلايل هيجاني : افكار و احساسات عاطفي خود را با دوستان و اقوام در ميان مي گذارد و از حمايت عاطفي آنها بهره مند مي شود.
7- تفسير مجدد مثبت و رشد : جنبه هاي مثبت رويداد را در نظر مي گيرد .از رويداد درس مي گيرد.
8-پذيرش مشكل : ياد مي گيرد تا با آن زندگي كند و مي پذيرد كه مسئله اي رخ داده و قابل تغيير نيست.
9- روي آوردن به دين و مذهب : از خدا كمك مي خواهد و به او توكل مي كند و آرامش خود را در اتكا به خدا مي داند.
10-متمركز شدن بر هيجانات و ابراز عواطف : احساسات و هيجانات خودرا ابراز مي كند.
* روش هاي معمول مقابله ناكار آمد:
1- انكار مشكل: وجود مشكل را انكار مي كند طوري وانمود مي كند كه واقعاً چيزي رخ نداده است.
2-عقب نشيني رفتاري : از تلاش براي رسيدن به اهداف خود منصرف مي شود ، كوشش نمي كند و به خودش مي قبولاند كه نمي تواند بامشکل مقابله كند.
3- عقب نشيني رواني : براي اينكه به مشكل فكر نكند به كارهايي ديگري همچون سينما و تلويزيون مي پردازد.(ناتوان در حل مشكل )
4- استفاده از الكل يا ساير داروها : براي اينكه مشكل را فراموش كند و احساس خوبي داشته باشد به الكل و دارو پناهنده مي شود.
* استفاده از راهبرد هاي ناكار آمد از بينش ضعيف و فقدان قضاوت خوب، نشات مي گيرد كه اغلب انعطاف ناپذيرند و يا به يك راه حل، چسبيده و بقيه را ناديده مي گيرند. در صورتيكه يك راه حل موفق يا مذاكره ي مناسب مستلزم انعطاف پذيري است . در بعضي از مواقع قاطع و استوار بودن مناسب تر است و در مواقعي ديگر مصالحه و پذيرش نظرات ديگران در اولويت مي باشد. براستي كه سيره رسول الله (ص) بهترين الگوي هر انسان است حتي براي غير مسلمانان چون ايشان پرورش يافته مكتب وحي است و به عنوان موفقترين انسانها مطرح است كه در زمان جاهليت با آن تفكرات خرافي و قلبهاي خشني كه فرزند دلبند خود را زنده بگور مي كردند ، چگونه از روشهاي مختلف مقابله، با الهام از خالق قلبها و روانها در عرض 23 سال، قسي ترين قلوب را تسخير نمود و اين ممكن نبود مگر در سايه انعطاف پذيري موضعگيري دين مبين اسلام و راهبرد هاي اساسي آن كه همچون جراح ماهر، گاهي با تيغ و گاهي با دارو قلبهاي بيمار را درمان مي كند .
الف – نمونه هاي از تلفيق روشها در سيره : درمقابله با نقشه كفار مبني بر قتل رسول الله (ص) : آماده شدن براي هجرت باذن الله (مقابله فعال ) حضرت علي را براي جانشيني خود و حضرت ابوبكر را براي همراهي خود بر مي گزيند و در زمان معين حركت مي كند (برنامه ريزي) با اين دو صحابه بزرگوار در مورد هجرت صحبت مي كند و راهكار سفر را با آنها بررسي مي كند (جستجوي حمايت اجتماعي بدلايل عملي و هيجاني ) در همه مراحل به خدا توكل مي كند(روي آوردن به دين )و.....
ب- نمونه اي از انعطاف پذيري در احكام: در جريان يك قتل، مسئله قصاص ، ديه و عفو كه خداوند با در نظر گرفتن ظرفيتها و شرايط افراد سه راه حل براي اولياي مقتول ارائه نموده تا فرايند مقابله با سازگاري روح و روان فرد به بهترين وجه صورت پذيرد.
نمودار ارزيابي اوليه و ثانويه در فرايند مقابله
http://www.hamdardi.net/imgup/11448/...969d0babb7.jpg
http://www.tabesh.net/?artid=1957
