هدف از خلقت انسان و این نظام هستی چیست؟
آیا زندگی این جهان می‌تواند هدف از آفرینش انسان باشد؟
الف) صفات کمالیه خدا اقتضا دارد جهان به گونه‌ای آفریده شود که در مجموع بیشترین کمال و خیر ممکن را داشته باشد; یعنی از برکت نظام احسن که بر جهان آفرینش حاکم است، انسانی که از مادة زمینی خلق شده، بتواند با پیمودن راه تکامل به گوهری آسمانی و شریف تبدیل شده، از نظر مراتب کمال از هر موجود دیگر برتری یابد و به خدا تقرب جوید.
خلق جمادات و نباتات و حیوانات و... در راستای پیدایش نظام احسنی است که در مجموع زمینة رشد انسان را فراهم می‌آورد.
این پرسش، سابقة دیرینه‌ای دارد و مانند برخی از مسائل فلسفی، برای همگان مطرح است. غالب انسان‌ها مایلند بفهمند که هدف خلقت خودشان و یا مجموعه انسان‌ها چیست؟
این پرسش برای افرادی به صورت یک عقدة "لاینحل" در می‌آید که دایره هستی را به جهان ماده منحصر می‌نمایند و مرگ را پایان زندگی بشر می‌دانند و عالمی به نام "رستاخیز" و سرایی به عنوان "آخرت" را نمی‌پذیرند; امّا کسانی که زندگی مادّی را برای انسان، منزلی از منازل زندگی بشر می‌دانند و به دنبال این جهان به سرای دیگری معتقدند و این جهان را روزنه و پلی برای نیل به ابدیت می‌دانند، پاسخ به این پرسش، آسان است و بر فرض اگر هدف از آفرینش انسان را در این جهان نتوانند بدانند، هدف از خلقت را در جهان دیگر و در زندگی ابدی، جست‌وجو می‌کنند و می‌گویند: "هدف خلقت انسان، در این جهان، آماده کردن او برای یک زندگی ابدی و جاودانی است که خود، هدف و مطلوب نهایی است."
بعد از ذکر این مقدمه، به طور اجمال به بررسی هدف‌ِ آفرینش می‌پردازیم:
برای خلقت و آفرینش، دو هدف می‌توان تصور کرد:
نخست: هدف متوسط; دوم: هدف غایی و عالی
با مراجعه به آیات قرآن و روایات اهل‌بیت:، روشن می‌شود که هدف متوسطِ خلقت، عبادت و بندگی خداست. این مطلب، در همة پدیده‌های عالم، ساری و جاری است. خداوند، دربارة همة اشیای مادّی عالم می‌فرماید: "...وَ إِن مِّن شَی‌ْءٍ إِلآ یُسَبِّح‌ُ بِحَمْدِه‌ِ وَ لَـَکِن لآ تَفْقَهُون‌َ تَسْبِیحَهُم‌ْ..." (اسرأ، 44) همه موجودات، تسبیح خدا می‌گویند; امّا شما تسبیح آنان را نمی‌فهمید." و دربارة انسان و جن‌ّ نیز می‌فرماید: "وَ مَا خَلَقْت‌ُ الْجِن‌َّ وَ الاْنس‌َ إِلآ لِیَعْبُدُون‌ِ".(ذاریات،5 6)
آفرینش انسان و جن‌ّ برای بندگی است. بنابراین، از دیدگاه وحی، همه هستی تسبیح‌گوی ذات اوست!(ر.ک: ترجمة المیزان، موسوی همدانی;، ج 18، ص 612ـ614، بنیاد علمی و فرهنگی علامه طباطبایی;.)
امّا هدف عالی و غایی، وصول به مبدأ نور هستی است; یعنی منتهی‌الیه سیر مخلوقات، اوست: "وَ أَن‌َّ إِلَی‌َ رَبِّکَ الْمُنتَهَی‌َ".(نجم،42) انتهای سیر انسان به سوی پروردگار است: "إِن‌َّ إِلَی‌َ رَبِّکَ الرُّجْعَی‌ََّ".(علق،8) بازگشت همگان به سوی خداست: "إِنَّا لِلَّه‌ِ وَ إِنَّـآ إِلَیْه‌ِ رَ َجِعُون".(بقره،156) همه این آیات، غایت سیر را روشن می‌کند. البته رسیدن به خدا، همان به کمال مطلق رسیدن مخلوقات است. هنگامی پدیده‌های هستی کمال آخِر خود را می‌یابند که به قرب الهی برسند. پس روشن شد هدف غایی خلقت، به کمال رسیدن همة موجودات و رسیدن انسان به مقام قرب الهی است.
در این‌جا دو مطلب دیگر را نیز باید مورد توجه قرار داد:
نخست این‌که خدای متعال، فیاض به تمام معناست و باران رحمت او همیشه بر بندگان می‌بارد و مانعی هم برای آن نمی‌توان تصور کرد; به دیگر سخن، مقتضی موجود و مانع مفقود است; پس باید خلق کند; چون لازمة ذات او خلاقیت و فیاض بودن است.
دوم این‌که آیا خدا در آفرینش، ذی‌نفع است یا نه؟ در پاسخ باید گفت: منفعت و سود، به خلق بر می‌گردد; نه به خالق; یعنی خدا ذی‌نفع نیست; یا به عبارت دیگر، ناقص نیست که با این کار به کمال برسد; بلکه سود به مخلوق بر می‌گردد.
من نکردم خلق تا سودی کنم‌بلکه تا بر بندگان جودی کنم
به دیگر سخن: آفرینش، احسان و فیض از جانب خدا نسبت به مخلوقات است و چنین آفرینشی حُسن ذاتی دارد و قیام به انجام دادن فعلی که ذاتاً پسندیده است، جز این‌که خودِ فعل زیبا باشد، به چیز دیگری نیاز ندارد; بنابراین اگر کسی بپرسد: چرا خالق منّان، دست به چنین کار پسندیدة با لذات زده است؟ در پاسخ باید گفت: خداوند که فیّاض علی‌الاطلاق است، (با توجه به این‌که می‌توانست موجودی را خلق کرده، به کمال برساند) اگر چنین نمی‌کرد، جای پرسش و ایراد بر او بود.
ممکن است این پرسش نیز در ذهن انسان مطرح شود که مگر خداوند نیازمند پرستش بندگان است؟
در پاسخ می‌گوییم: همان‌طور که می‌دانید، هدف از فعل، در خداوند متعال و انسان‌ها متفاوت است. هدف در افعال انسان عبارت است از فایده‌ای که هنگام فعل، انسان در نظر می‌گیرد و برای رسیدن به آن تلاش می‌کند; یعنی هدف انسان از فعالیت‌هایش دفع کمبودها و نیازمندی‌های خودش می‌باشد; امّا درباره خداوند نمی‌توان گفت: هدف از فعل او تأمین نیازمندی‌ها و رفع نواقص است; زیرا خدای متعال به چیزی نیاز ندارد تا برای تأمین آن کاری انجام دهد. او کمال مطلق است و هر کس هر چه دارد و هر بهره‌ای که از هستی داشته باشد، از او گرفته است و در ذات خود فاقد چیزی نیست تا با انجام دادن کاری کامل شود; بلکه هدف از افعال خداوند، تناسب با ذات الهی داشتن یا رفع نیاز بندگان است.
عبادت هم جزو اهداف آفرینش است و از اهداف متوسط برای رسیدن به کمال نهایی و غایی می‌باشد و فایدة عبادت، تنها عاید بنده می‌شود و او را پرورش داده، از نقص به کمال می‌برد و در عبادت‌ِ بنده هیچ فایده‌ای برای خداوند متصور نیست.
بنابراین، همان‌طور که اشاره شد، هدف غایی از آفرینش انسان، تکامل و وصول به رحمت الهی است و افرادی می‌توانند از این رحمت و فیض الهی استفاده کنند که به نهایت درجة تکامل رسیده باشند; از این رو، اثر تکامل، آرامش در سایه سار رحمت الهی است:
"وَ لاَ یَزَالُون‌َ مُخْتَلِفِین‌َ # إِلآ مَن رَّحِم‌َ رَبُّکَ وَ لِذَ َلِکَ خَلَقَهُم‌ْ; (هود، 118 و 119) آنان همواره در اختلافند; مگر آن‌چه پروردگارت رحم کند و برای همین ]رحمت[ آنان را آفرید."
که این باعث ورود به بهشت و زندگی جاودان داشتن در آن‌جا می‌شود.(ر.ک: معارف قرآن، آیة‌الله مصباح یزدی، 1ـ3، ص 155 ـ 179، مؤسسة در راه حق.)
چنان‌که مولای متقیان می‌فرماید: "بی‌گمان، خدای سبحان دنیا را مقدمه‌ای برای زندگی پس از آن قرار داده است و آن را برای مردم، بوتة آزمونی شمرده است تا هر آن‌که را نیکوکارتر است، باز شناسد. این است که ما برای دنیا آفریده نشده‌ایم و مأموریت‌مان تلاش در جهت آن نیست; بلکه برای آزمایش در دنیا نهاده شده‌ایم".(فرهنگ آفتاب، فرهنگ تفصیلی نهج‌البلاغة، عبدالمجید معادیخواه، ج 1، ص 77، نشر ذره.) در پایان، مناسب است به "هدف نهایی" در کارهای انسان نیز اشاره‌ای کنیم:
از ویژگی‌های هدف نهایی این است که هر چه باشد، چون و چرا نمی‌پذیرد; توضیح این‌که:
اگر از دانش‌آموزی بپرسیم: برای چه درس می‌خوانی؟ می‌گوید: برای این‌که به دانشگاه راه یابم. باز اگر پرسش کنیم: دانشگاه را برای چه می‌خواهی؟ می‌گوید: برای این‌که دکتر یا مهندس شوم. می‌گوییم: مدرک برای چه می‌خواهی؟ می‌گوید: برای این‌که فعالیت مثبتی انجام دهم و درآمد خوبی داشته باشم. باز اگر بپرسیم: درآمد خوب را برای چه می‌خواهی؟ می‌گوید: برای این‌که زندگی آبرومند و مرفهی داشته باشم. سرانجام می‌پرسیم: زندگی مرفه و آبرومند برای چه می‌خواهی؟ در این‌جا می‌بینیم، لحن سخن او عوض می‌شود و می‌گوید: خوب برای این‌که زندگی مرفه و آبرومندی داشته باشم; یعنی همان پاسخ سابق را تکرار می‌کند و این پاسخ نهایی او به شمار می‌رود. دلیل آن هم این است که او همواره بر پاسخ پایانی خویش تأکید خواهد کرد.
در این‌جا هم وقتی گفته می‌شود: هدف از آفرینش چیست؟ می‌گوییم: برای تکامل انسان و دریافت رحمت خدا. اگر پرسیده شود: تکامل و قرب پروردگار برای چه منظوری است؟ می‌گوییم: برای قرب به پروردگار! یعنی این هدف نهایی است و همه چیز را برای تکامل و قرب می‌خواهیم; امّا قرب و دریافت‌ِ رحمت، ذاتاً ارزشمند است و ماورای آن خوبی دیگری نیست.(تفسیر نمونه، آیة‌الله مکارم و دیگران، ج 22، ص 393، دارالکتب الاسلامیة.)
ب) دنیا راه است. راه نمی‌تواند هدف باشد. اگر هدف از آفرینش تنها زندگی در این جهان باشد، لازم می‌آید که جهان آخرت وجود نداشته باشد، نیکان پاداش داده نشوند و بدان به کیفر کردارشان نرسند، چون در دنیا نمی‌توان به طور کامل، پاداش نیکان و کیفر بدان را داد.
-----------------------------
http://www.porsemanequran.com/fa/node/13496
