مبانی روانی اجتماعی در ورزش

تربیت بدنی و ورزش در مفهوم کلی کلمه، یک پدیده اجتماعی است که با اعتلای آن ،روابط افراد جامعه و سلامت جسم وروح آنها استحکام می یابد .بنابراین ،روابط اجتماعی و تربیت بدنی وورزش بر یکدیگر تاثیر متقابل دارند و در تامین بهداشت روانی کودک و نوجوان وهمچنین در جهت گیری مطلوب جامعه بسیار موثر می باشد .

بر اساس تحقیقات کارشناسان سازمان بهداشت جهانی در کشورهای صنعتی حدود ده درصد از افراد جامعه به نوعی به اختلال روانی مبتلا هستند از این رو بهداشت روانی که هدف آن سالم سازی محیط روانی و پیشگیری از اختلالات روانی است از اهمیت شایانی برخوردار است همان گونه که بیماریهای جسمانی سلامت جسم انسان را تهدید می کند، برای سلامت روانی نیز خطراتی غیر قابل اجتنابی وجود دارد . در زندگی هر شخصی لحظات حساس ،موقعیتها و پیش آمدهای ناگوار وجود دارد.
چگونگی تاثیر این گونه رویدادها بر روی شخص و نحوه برخورد شخص با آنها از نقطه نظرات سلامت روان بسیار حائز اهمیت است خانواده، مدرسه ، جامعه سه عامل مهم در بروز و ظهور بیماریهای روانی محسوب می شوند .نتیجتا" در هر برنامه و طرح بهداشت روانی باید هر سه عامل فوق مورد توجه قرار گیرند .محیط روانی انسان شامل کلیه عواملی است که روی رفتار وی اثر می گذارد بسیاری از آشفتگیها وسرگشتگیهای روانی و اعتیاد نتیجه روابط شخص با افراد خانواده و اجتماع است . بنابراین در پیشرفت بهداشت روانی هر جامعه ،کلیه افراد آن از هر طبقه و گروهی اعم از مقامات مذهبی ،اداری ،آموزشی وقضایی وظایف خطیری ر ابر عهده دارند.بهداشت روان کودکان به خصوص بهداشت روان دانش آموزان است که یک سوم کل جمعیت را تشکیل می دهند .مهم جلوه می کند. هر روز صبح بچه ها را به دست مکان آموزشی به نام مدرسه می سپاریم وظهر ویا عصر آنها را تحویل می گیریم.در این مدت چه اتفاقاتی ممکن است برای آنها رخ دهد؟ باید کاری کرد که بچه ها در این مدت آسیب نبینند.

● از کجا باید آغاز کرد؟

باید از مدرسه آغاز کرد،زیرا کودک تا هفت سالگی در آغوش خانواده است و از۷تا۱۸ سالگی در اختیار مدرسه قرار می گیرد .شخصیت یک فرد هم تا قبل از۱۸سالگی شکل می گیرد .یعنی نمی توان گفت که یک فرد تا ۱۸ سالگی طبیعی بوده اما بعد از آن دچار اختلال شده است از این رو، بسیار مهم است که مربیان یا افرادی که با بچه های سنین مدرسه سروکار دارند، بدانند که چگونه با بچه ها صحبت کنند.

با توجه به مقدمه فوق در تعریف بهداشت روانی باید گفت :

ـ بهداشت روانی عبارت از پیشگیری از پیدایش بیماریهای روانی و سالم سازی محیط روانی است تا افراد جامعه بتوانند با برخورداری از هر یک روان متعادل با عوامل محیط خود روابط صحیح برقرار کرده و در راه رسیدن به هدفهای متعالی خود پیروز شوند. بهداشت روانی مشمول عام دارد و شامل کلیه افراد و گروههای جامعه است وتنها منحصر به بیماران روانی نیست .به عبارت دیگر بهداشت روانی یک امر همگانی است و به تمام طبقات و گروهها اعم از پیرو جوان وکودک و بزرگ مربوط میشود . فعالییت اصلی در مورد بهداشت روانی این است که اساسا" نباید گذاشت بیماری روانی به وجود آید .اگر ناراحتی عصبی ناشی از فشارهای درونی یا محیطی حادث شد باید پیشگیری کرد که تبدیل به ناراحتی روانی نشود .گروهی از محققان بر این باورند که فشارهای روحی،ذهنی و عاطفی میتوانند تقریبا تمام بیماریهایی را که به صورت ژنتیکی فرد مستعد آنهاست بوجود بیاورند.

این بیماریها شامل:

ـ آسم،سرطان،اختلالات و آشفتگی گوارش وامراض قلبی می شود. تمام این بیماریها و همچنین دیگر بیماریهایی که در خانواده شایع بوده اند.

آنچه که مسلم است جامعه نمیتواند و نباید موضوع بیماریهای روانی را امری شوخی وسرسری تلقی کند. جامعه نیاز به انسانهایی دارد که نه تنها از سلامت جسمانی برخوردار باشند بلکه از سلامت روانی نیز بهرمند باشند. از آنجا که منشائ بسیاری از ناراحتیهای روانی ، خانواده ، مدرسه و اجتماع و در بعضی موارد سستی مبانی اعتقادی خود شخص است . باید در فعالییتهای بهداشت روانی به همه عوامل فوق توجه لازم مبذول گردد. و در ارائه چنین خدمت مردمی باید مدارس، دانشگاهها ، مساجد ، بازار ، کوچه و خیابان به مراکز آموزش متقابل وکمک اخلاقی ،معنوی و انسانی مبدل شوند و در ارتباط صحیح با مردم قرار گیرند.
تربیت بدنی وزارت اموزش و پرورش در پی تحقیق سیاستهای خود مبنی بر ایجاد فرصت و زمینه در کسب سلامتی جسمانی وروانی دانش اموزان پسر و دختر آموزشگاهای کشور از طریق فعالیتهای ورزشی همواره تلاش دارد تا با اقوال نظری وافعال عملی ،اذهان عموم،والدین، مدیران مدارس ،مربیان ورزش ،مسئولین کشور ودست اندرکاران علم تربیت را متوجه این پدیده با ارزش یعنی سلامت تن وروان بنماید.

ورزش عبارت است "از حرکت منظم ومکرر بدنی برای دستیابی به توانایی ، چالاکی و سلامت بیشتر ."واز طرفی بهداشت روانی مبتنی بر سه اصل است که عبارتند از :

۱) نگاه داشتن وتامین سلامت فکر
۲) ریشه کنی عوامل بیماریزا وجلوگیری از ابتلا به اختلالات روانی .
۳) ایجاد زمینه مناسب ومساعد برای رشد وشکفتن شخصیت واستعدادها تا کمال ظرفیت آنها

● تاثیر ورزش در رشد وپرورش اجتماعی کودکان ونوجوانان

تربیت بدنی و ورزش در مفهوم کلی کلمه، یک پدیده اجتماعی است که با اعتلای آن ،روابط افراد جامعه و سلامت جسم وروح آنها استحکام می یابد .بنابراین ،روابط اجتماعی و تربیت بدنی وورزش بر یکدیگر تاثیر متقابل دارند و در تامین بهداشت روانی کودک و نوجوان وهمچنین در جهت گیری مطلوب جامعه بسیار موثر می باشد .فعالیتهای ورزشی فرصتی را ایجاد می کند که افراد با تعامل یکدیگر هدفها را مشخص می کند ووظیفه ای را به عهده گرفته واز نتیجه کار گروهی بهرمند می شوند . در این میان، بازی به عنوان یکی از اجزای مهم تربیت بدنی ،دارای نیروی بالقوه ای است که به کودکان ونوجوانان در بر قراری رابطه بهتر و ایجاد یک نیروی اجتماعی پویا در جامعه کمک می کند.
و کاول در تامین نیازهای فردی و اجتماعی در تحیقات خود بر کودکان آمریکایی،به این نتیجه رسید که بازیهاوورزشها وفعالیتهای مشابه به کودکان و نوجوانان می آموزد که خود را در گروه به صورت یک عضوفعال در آورندوبه عنوان یک عضو مورد قبول واقع شوند. و آنها از این طریق دست به تجربه های اکتسابی زده و نیازبه تعلق اجتماعی خویش را ارضا نموده و با اصلاح مناسبات اجتماعی به ایجاد آرامش خاطر دست می یابند که این امر در رشد وتامین بهداشت روانی آنان بسیار موثر می باشد .در نهایت، نقش سازنده و فوائد ورزشهای جمعی در رشد اجتماعی و تامین بهداشت روانی کودکان ونوجوانان را فهرست وار ذکر می نماید:
۱) تقویت حس همکاری و تعاون .
۲) قدرت اراده وتصمیم گیری.
۳) ایجاد وتقویت قدرت ابتکار.
۴) از بین بردن روحیه بی تفاوتی و ایجاد انگیزه پیروزی.
۵) رعایت حقوق دیگران.
۶) اجتماعی نمودن ودرمان انز واطلبی.

● تاثیر ورزش در ارضای نیازهای روانی کودکان ونوجوانان:

فرد انسانی علاوه بر نیازهای جسمانی که استمرار ذات او را موجب می شوند دارای نیازهای عاطفی از قبیل محبت، امنیت، احساس ارزش، تعلق به گروه، بیان وابراز خود، پیشرفت،پذیرفتگی ونیازهای شناختی وزیباشناسی نیز می باشد. عدم ارضای این نیازها موجب بروز مشکلات در بزرگسالی شده و منشائ اختلا لات و نابسامانیهای روانی آن دوران می گردد وموجبات غلیان هیجانات درونی فرد را فراهم می آورد .در نتیجه این اختلالات ،افسردگی ،خمودی، خستگی،پریشانی به فرد دست می دهد واو را در انجام امور محوله بی تفکر وکم کار و ضعیف می سازد.
تربیت بدنی وورزش به عنوان وسیله ای موثر جهت پاسخ به نیازهای روانی محسوب می گردد که کودکان ونوجوانان می توانند با بهره گیری ازآن به ارضای نیازهای خود بپردازد و تمایلات درونی خود رابیان دارد . همچنین کسب تجربیات لازم در زمینه های گوناگون فعالیتهای ورزشی مطابق با استعداد و علاقمندی خود،کودکان و نوجوانان را قادر می سازد تا به شیوه ای مثبت به ابراز خود بپردازد وتوانایی وکارایی خود راآشکار سازند. بدین ترتیب ،مقبولیت فرد توسط دیگران به میزان قابل ملاحظه ای افزایش یافته و نیاز به عزت نفس واحساس ارزش درآ نان ارضا خواهد شد.مشارکت و همکاری کودکان در ارائه یک فعالیت ورزش جمعی وسیله ای مناسب جهت ارضای تمایلات تعلق به گروه وتقویت روح تعاون وحس همکاری در آنان به شمار می رود .این عامل ،شرایط مناسبی جهت ابراز محبت متقابل وبهره گیری از محبت یکدیگررا فراهم می آورد. علاوه بر این اثار وفعالیتهای سودمند ورزش موجب افزایش دانش واطلاعات ،راهنمای غیرمستقیم درحل مشکلات وآشکار نمودن نحوه نگرش صحیح به امور و عواقب ناگوار می گردد.
لذا ورزش تاثیراتی مطلوبی در ارضای نیازهای شناختی وپرورش روح زیباشناسی فرد خواهد داشت و از این طریق بر احساس امنیت کودکان ونوجوانان می افزاید و موجبات کاهش و رفع فشارها،بر طرف کردن ترسها واضطرابها،گشودن عقده هاو کسب رضایت وتامین بهداشت روانی کودکان ونوجوانان می کند.

● تاثیر ورزش در پرورش استعدادها ورشد علاقه مندی کودکان و نوجوانان:

نیاز و استعداد را می توان مبدا حرکت انسان به سوی تکامل و تعالی انسان معرفی کرد. در مسیر رشد و تکامل انسان،باید استعدادهای نهفته در درون او را شناخت وبارور کرد.مسلم است که بهترین زمان کسب توانایی، دوران نوجوانی است.از نظر فلسفی،علمی و تحقیقاتی بهترین وسیله برای کمک به نوجوانان در کسب قابلیت ها ،حرکت،بازی و ورزش می باشد. در کنار کسب تواناییها ،استعدادها شکوفا می شوند .هر انسانی استعداد های گوناگونی دارد .با بهره گیری صحیح از بازی و ورزش می توان استعدادهای ذهنی ،عقلی،ادراکی،جسمانی و مهارتی را در کودکان و نوجوانان رشد داد ودر اثر ان ظرفیتهای اخلاقی،تربیتی،عاطفی واجتماعی انها را بالا برد.در اثر اجرای فعالیتها و بر نامه های ورزشی هم استعدادهای تحصیلی رشد خواهد کرد.وهم استعدادهای ورزشی.
به طوری که تحقیقات انجام شده در ایران نشان می دهد بین شرکت در فعالیتهای ورزشی و استعدادهای تحصیلی رابطه مثبتی وجود دارد واین یافته ها موید این امر است که نو جوانان در محیط ورزشی"یاد می گیرد که ماهرانه حرکت کند" و در مسیر یاد گرفتن ،استعداد های او شناخته میشود.
ارزش و تاثیر مهم دیگری که بازیها و ورزشها در زندگی کودکان و نوجوانان دارند این است که پرورش استعداد ها موجب رشد علاقه مندی های انان می گردد که این امر در زندگی واز جهت رشد وتامین بهداشت روانی ارزش فراوانی برای کودکان و نوجوانان دارد.تجربه های حاصل از فعالیت های ورزشی در ایجاد رغبتها و تمایلات وپی بردن به تواناییها و استعدادها، که از مبانی بهداشت روانی فرد به شمار می روند، اثرات سودمندی داشته وبنا به گزارش مشاوران مدارس علاقه مندیها و گرایشات طبیعی به فعالیتهای ورزشی وسرگرمی ها به صورت وسیله ای برای شناخت خود ومحیط وابزاری برای ارضای نیازهاوپرورش استعدادها ورشد علاقه مندی ورهنمونی برای زندگی تحصیلی و شغلی اینده کودکان و نوجوانان بکار برده می شود.

● تاثیر ورزش در رشد وپرورش اخلاقی کودکان و نوجوانان:

منظور از جنبه اخلاقی،جهت دادن به تمایلات و انگیزه های کودک ونوجوان است تا بتوان از این طریق او را در مسیر صحیح هدایت قرار داد.کودک و نوجوان از نظر اخلاقی بی طرف است و بیشتر از جنبه های فطری و غریزی خود متاثر می شود.اعمال وخواسته های او هم تحت تاثیر نیازهای زیستی و غریزی و بازی قرار دارد به این ترتیب،بازی،میدان تمرینی برای ارزش گذاری و جهت گیری تمام رغبت ها،هیجانهاو عواطف و گرایشهای فطری کودک است و مفاهیمی چون نوع دوستی،تعاون،ایثار،صبر واستقامت را به طور ناخود اگاه به او می اموزند.
مهمترین عاملی که انگیزه های کودک را در مسیر رشد صحیح قرار می دهد،گنجاندن ارزشهای اخلاقی در بطن بازیها و ورزشهای نشاط انگیز است.این ارزشها باعث می شوند که کودکان ونوجوانان از بازی لذت ببرند وبرای رسیدن به انها تلاش کنند. کودکان ونوجوانان در مو قعیت لذت ناشی از بازی و ورزش با معانی ارزشهای اخلاقی-هماهنگی و ارتباط برقرار می کنند.این ارتباط بین ورزش و لذت پلی است تا کودک را عادتا در زندگی فردی معتقد و مقید به اصول اخلاقی بار اورد.تجارب ورزشی،روند تمایلات مثبت و رضایت خاطر افراد را بهبود داده وموجب رشد سجایا و خصایل اخلاقی وموجب اصلاح رفتارهای ناشایست می گردد وافراد را نسبت به خود مهربان ،خوش عاطفه و از نظر احساس مسئولیت ،احترام به قانون وتلطیف عواطف فردی واجتماعی وبه طورکلی درحصول به اهداف بهداشت روانی می سازد.
برای این که بتوانم منظورم را از این اشاره به خوبی بیان کرده باشم،باید تقاضا کنم این بار که به حیاط مدرسه رفتید و بازی بچه ها را شاهد بودید به دو حالت به خوبی دقت کنید:اول ابراز هیجانات بچه هنگام بازی(منظورم از بازی واقعا بازی است نه مسابقه جدی) ودوم حالت چهره انها پس از بازی هنگامی که به ابراز هیجانات بچه ها در بازی دقت می کنید احتمالا با این موارد مواجه خواهید شد:فراید برای جلب توجه همبازی ها،غریو شادی از به هدف رسیدن ،ابراز امادگی برای اقدام،برافروخته بودن چهره ناشی از تمرکزو امادگی،برانگیختگی زیاد ناشی از تلاش در حد توان،فریاد یا افسوس ناشی از ناکامی و ...
اکنون به سراغ وضعیت دوم می رویم که بیان حالت چهره بچه ها پس از بازی است.در این زمان بیشترین حالتی که در چهره بچه ها دیده می شود "رضایت خاطر" است.حداقل ده ها بار از خود پرسیده ام که این رضایت خاطر که مکررا در چهره بچه ها پس از بازی می بینم از کجا ناشی می شود؟و نهایتا به این نتیجه رسیدم که رضایت خاطر بچه ها پس از بازی فقط به بردن،گل زدن و موفق شدن مر بوط نیست،بلکه به این واقعیت مربوط است که فرصتی را برای بیان عواطف،احساسات وهیجانات خودشان پیدا کرده اند.حتی زمانی که کودک فریادی از خشم می کشد،یا اهی از سر افسوس،به سلامت روانی وی کمک شده است.حداقل به دو دلیل :اول اینکه شاید تنها فرصتی برای این کودک باشد که بتواند به این سادگی و در کمال ازادی هیجان خود را ابراز کند.و دوم این که خیلی زود،حتی ممکن است پس از چند ثانیه که از خشم وافسوس وی گذشت،موقعیتی شادی اور فراهم شود وشما شاهد باشید که این کودک در منتهای شادی از اعماق وجودش می خندد.ایا شما به شیوه ای اشراف دارید که با استفاده از ان به کودکانتان بفهمانید که هیچ اندوهی در جهان پایدار نیست؟

● مدیر گرامی :

قطعا"شما نعمت سلامتی را از بزرکترین وبالاترین نعمات می دانید. بطور یقین شما به نشاط وشادابی وکودکان ونوجوانان توجه دارید واز سلامتی وشادابی آنها شما نیز شادمانید. شما بطور مسلم یکی از راههای کسب سلامتی و نشاط را فراهم نمودن زمینه های انجام فعالیتهای ورزشی می دانید. بنابراین، مدیر گرامی، شما که این سودمندیها را در فعالیتهای ورزشی سراغ دارید .به قدر توان و وسع ، مدرسه را با امکانات و تجهیزات ورزشی مجهز نمایید تا فرصت انجام این فعالیتها برای دانش آموزان فراهم شده وزمینه ایجاد فرزندانی سالم و برومند وبه تبع آن جامعه ای آزاد وسربلند از آن ما گردد.به این طریق است که مدرسه ایی که فرصت بیشتری برای فعالیت کودکان فراهم می کنند گامهای بیشتری را برای سلامت روانی آنان بر می دارند.

● درنتیجه:

سلامت روانی وضعیت مطلوب تنظیم هیجانها ،صفتها وحالتها است . حرکت به شکل بازی تحت نظارت تربیتی مدرسه فرصتی مناسبی را برای تنظیم این هیجانات فراهم می کند و نهایتا سلامت روانی کودکان را افزایش می دهد.
------------------
منابع:
روان شناسی بالینی : پرون پرون
زمینه روان شناسی ج دوم ل . اینکسون
روان شناسی ورزشی . اسوآهولا
http://shooter-rahim.blogfa.com/ http://aftab.ae/articles/sport/sport