شوق دیدار مادر

قسمت اول(آینه هائی که دروغ نمی گویند):302::D

كودكان، آینه ی رفتار والدین هستند؛ هر آن چه مقابل این آینه ی حساس قرار گیرد، به همان سان آن را منعكس خواهد كرد. بدین ترتیب كودكان، رفتارهای والدین را تقلید می‏نمایند و آن را در زندگی خود اجرا می‏كنند.:227:

به طور كلی، خانواده مطلوب و ایده‏آل، خانواده‏ای است كه امنیت عاطفی، احساس ارزشمندی، احساس تعلّق و عشق و علاقه را تأمین می‏كند. هنگامی كه كودكی مورد علاقه و احترام خانواده‏اش باشد، امكان و فرصت بیشتری برای نیل به استقلال و مسؤولیت خواهد داشت و برای برنامه‏ریزی و انتخاب امور مربوط به خود، در چارچوب معیارهای اخلاقی، از تشویق لازم برخوردار خواهد شد.

:16: :72: :16: :72:

كودك و نوجوان در خانواده‏ای كه همخوانی و عدم تعارض در ارزش‏ها، گرمی، ثبات و اعتماد و احترام لازم و متقابل در آن حاكم است، به سهولت با زندگی همساز می‏شود.

از حضرت امام سجاد(ع) روایت شده است كه فرمودند: «و امّا حقَّ وَلدكَ فاَنْ تَعلَمَ انَّهُ مِنْكَ و مُضافٌ الیكَ فی عاجِل الدّنیا بِخَیره و شَرَّه و انَّكَ مَسؤوُلٌ عَمّا وَلَّیتهُ به من حُسن الادَبِ و لدلالة علی ربَّهُ عَزَّوجَل والمَعُونَة له علی طاعَتِه فاعْمَلْ فی امْره عَمَلَ مَنْ یَعْلَمُ انَّهُ مُثابٌ علیَ الاحسان الیه مُعاقبٌ علی الاسائةِ الَیه؛1 و امّا حق فرزندت بر تو این است كه بدانی وجود او از تو است و نیك و بدیهای او در این دنیا وابسته به تو می‏باشد، بدانی كه در حكومت پدری و سرپرستی او مسؤولی، موظفی فرزندت را با آداب و اخلاق پسندیده پرورش دهی، او را به خداوند بزرگ راهنمایی كنی و در اطاعت و بندگی پروردگارت یاری‏اش نمایی، به رفتار خود در تربیت فرزندت توجه كنی، پدری باشی كه به مسؤولیت خویش آگاه است، می‏داند اگر نسبت به فرزند خود نیكی نماید، در پیشگاه خداوند متعال اجر و پاداش دارد، و اگر درباره ی او بدی كند، مستحق مجازات و كیفر خواهد بود.»

محیط خانواده، محلی است كه كودك چگونگی زندگی كردن را یاد می‏گیرد و شیوه‏های فرهنگ را عموما و فرهنگ خانواده را خصوصا می‏آموزد. در این محیط باید عواطف و احساسات هیجانی كودك در پناه امنیت و آرامش نضج گیرد و پرورده شود.
مهمترین نیاز عاطفی و روانی كودك در محیط خانواده

مهمترین نیاز عاطفی و روانی كودك در محیط خانواده، مهر و محبت، و توجه و احترام است. كمبودهای عاطفی كودكان، صدمات جبران ناپذیری به آینده ی آنان وارد می‏سازد. كودك باید احساس كند كه او را دوست دارند و همان طوری كه هست او را قبول دارند. این احساس كودك، باعث حس خودارزشی او می‏شود و از طرفی حس ایمنی و نیاز عاطفی كودك ارضا می‏گردد. تحقیقات نشان می‏دهد كه ریشه بسیاری از ناسازگاری‏های دوران جوانی و بزرگسالی از دوران كودكی آنان نشأت می‏گیرد. اگر پدر و مادر بتوانند با رفتار و كردار خویش، نیازمندی‏های عاطفی كودكان خود را برآورند، مسلما در بزرگسالی از شخصیت سالمی برخوردار می‏شوند.

اشخاصی كه در كودكی، در محیط خانواده از والدین خود طعم محبّت را نچشیده‏اند، به خصوص محبّت مادر را، در بزرگسالی از شخصیت سالمی برخوردار نمی‏شوند و به گروه‏های بزهكار گرایش پیدا می‏كنند و بیماری‏های روانی ،بیشتر در میان آنان گسترش پیدا می‏كند.

به همین دلیل است كه پیامبر بزرگ اسلام(ص) می‏فرمایند: «و قرّوا كباركُم و ارحَموا صِغارَكُمْ؛2 بزرگسالان خود را احترام گذارید و نسبت به كودكان خویش ترحم و عطوفت نمایید.»

حضرت امام علی(ع) نیز در نزدیك‏های وفاتش وصیت می‏كرد كه: «وارحَمْ مِن اهلِكَ الصَّغیر وَ وَقّر مِنْهُم الْكَبیر؛3 در خانواده خود با كودكان مهربان باش و بزرگترها را احترام كن.»

امام صادق(ع) در همین مورد می‏فرمایند: «كسی كه نسبت به فرزند خود محبّت بسیار دارد، مشمول رحمت و عنایت مخصوص خداوند متعال است.»

تحقیقات نشان می‏دهد، نوزادانی كه در آغوش گرم و مهرگستر مادر تغذیه می‏كنند، تنها تغذیه ی جسمی نمی‏شوند، بلكه از حیث روحی نیز تغذیه می‏گردند. زمانی كه كودك در آغوش مادر قرار می‏گیرد، صدای قلب مادر، به كودك آرامش و امنیت خاطر می‏بخشد. مادرانی كه به شیردادن كودكان خود علاقه‏مند نیستند و آنها را با بی‏میلی و نارضایتی در آغوش می‏گیرند، حالات در خود فرورفتگی و بی‏حسی در كودكان خود به وجود می‏آورند.

روان‏شناسان، نخستین ارتباط چشمی میان مادر و كودك، در لحظه ی حساس تولّد نوزاد را زمان «شوق دیدار» می‏نامند. این ارتباط چشمی، زمینه‏ساز شروع واكنش‏های غریزی مولود است. این رابطه كه حاصل احساس و عواطف مادری است، نشأت گرفته از تغییراتی است كه در تركیب و ایجاد ترشحات غدد داخلی به وجود آمده و برای مادر موجب سلسله رفتارهای غریزی شده است، كه نقش بارزی در حفظ و مراقبت صمیمی كودك به عهده دارد. اگر مادر موقع ارضای نیازهای كودك، محبّت لازم را ابراز دارد، اوّلین تجارب اجتماعی كودك نیز خوشایند خواهد بود. مادر باید بین مراقبت بیش از اندازه و عدم مراقبت، موازنه ایجاد كند. توجه كافی و ابراز عواطف واقعی، اصیل و پایدار و به طور كلی روابط مادرانه قوی، باعث می‏شود كه كودك دنیا را امن و قابل اطمینان بیابد و رشد طبیعی و سلامت شخصیت او تضمین شود.

مطالعه بر رفتار كودكانی كه در پرورشگاه‏ها بزرگ شده‏اند، نشان می‏دهد كه اغلب آنان در معرض محیط نامناسبی از نظر عاطفی قرار می‏گیرند، چنین كودكانی از تماس احساساتی و هیجانی گرم خانواده محروم هستند، و چون از مشاهده قیافه‏های مهربان و با عاطفه اولیه محروم هستند، در مسیر زندگی نمی‏توانند چهره معلمان و دیگران را جانشین قیافه‏های دوست داشتنی پدر و مادر خود سازند، در نتیجه فاقد محرك‏های شخصی و فرصت‏هایی برای ایجاد رشد عاطفی و حس اطمینان و امنیّت هستند و نمی‏توانند روابط صحیح با دیگران برقرار كنند. به عبارت دیگر، جامعه پذیری هرگز در چنین كودكانی، ریشه نگرفته است و این كودكان محبّت ندیده، همواره دچار فقر عاطفی هستند، خلقی توأم با واكنش شدید و كودكانه پیدا می‏كنند و ممكن است بی‏شرم، ظالم و مخرّب باشند.:47:

چون كودك تجارب اولیه خود را از محیط خانواده كسب می‏كند، ادراكات و تعبیرات او در پی كسب این تجارب، طرح ریزی می‏گردد. و تجارب دوران بعد كه شباهت‏هایی به تجارب اولیه دارد، با آنها ارزیابی می‏شود. این انتقال روش و سلوك افراد، كه از روابط خانوادگی سرچشمه می‏گیرد و بعدا به افراد دیگر منتقل می‏شود، در ارتباط با دیگران تأثیر به سزائی دارد.:104:

اگر والدین، از حساسیت عاطفی بهره ی كافی نداشته باشند، كودك از راه تقلید و ساختار همانند سازی، خویشتن را همانند پدر و مادر می‏كند و ناخودآگاه از رفتار آنها شكل می‏گیرد و مانند آنها بی‏مهر و عاطفه بار می‏آید. والدین باید بدانند كه محیط خانواده محلی است كه كودك در آن مسائل مختلفی را فرا می‏گیرد. گاهی والدین آگاهانه چیزهایی به كودك می‏آموزند، ولی در موقعیت‏های متعدد، كودك از طرز كار و رفتار والدین چیزهایی یاد می‏گیرد كه خود آنها متوجّه نیستند. بعضی والدین اشتباها چنین فكر می‏كنند كه فقط هنگامی كه رفتار و كردار خوبی دارند، مورد سرمشق و الگو واقع می‏شوند، در حالی كه آنها همیشه و در همه حال سرمشق و الگوی كودكان خود هستند و در همه حال، كودكان از رفتار والدین خود سرمشق و الگو می‏گیرند.:72: