طلاق وتاثيرآن بركودكان
http://i41.tinypic.com/sb0l7r.jpg
طبق فطرت الهي زن ومردبراي يكديگرآفريده شده اند.«هن لباس لكم وانتم لباس لهن»يعني زن ومردبراي يكديگرآفريده شده اندتاطبق آئينهاوسنن وقوانين قومي ومذهبي بايكديگرپيونديابندودركنار هم قراروآرام گيرند،واگربه عللي نتوانندپيوندخودراحفظ كنند،بنابرشرايطي ازهم جداشوند.درآمريكاهرساله بيش ازيك ميليون زن ومردازهم جدامي شوند.درآن جامعه علل بسياري براي اين امرشناسايي شده است،ولي معمولا سه عامل اصلي ومهم زيررابيش ازعوامل ديگردراين كاردخيل مي دانند:
1-عدم توجه به توصيه هاي مذهبي در حرمت طلاق.
2- بي اعتنايي به ارزشهاي اخلاقي واجتماعي وپيروي از«قانون طلاق بدون تقصير» .يعني پايان دادن به پيوندازدواج درهرموقع كه بخواهند. اين آزادي عمل باعث شده كه جدائي هاآسانترشودوطلاق اشاعه بيشتري پيداكند.
3-كاركردن زنان وداشتن درآمدشخصي واستقلال مادي ،كه چون زنان ازنظرمالي كمتربه شوهران خودوابسته شده اند،احتمال طلاق افزايش يافته است.
درايران هم براي طلاق علل متعددومتفاوتي رامي توان ذكركردازقبيل مشكلات اقتصادي- اجتماعي،فقرفرهنگي،اختلاف زيادسني،اعتياد،دخالت هاي اطرافيان درزندگي زن وشوهرهاي جوان،ناپختگي عاطفي هردويايكي ازطرفين ازدواج و…. كه اين عوامل احساسات تندوبعضاً خشني رادرآنهابرمي انگيزدودراكثرمواردسبب مي شودكه محاسن يكديگررابه فراموشي سپرده ودرموضع تهاجمي قرارگيرندوديگري راعامل ومسبب مشكلات پديدآمده بدانند.چنين رفتارهايي آنگاه زيان ودردسربيشتري بوجودمي آوردكه دركنارزن ومرد،كودكي هم وجودداشته باشدوسرنوشت موجودديگري هم درخطرافتد.جدايي پدرومادرتجربه تلخي است كه براي تمام اعضاي خانواده ايجاداضطراب مي كند،ورفتارفرزندان به خوبي مي تواندنمايانگراين اضطراب باشد.
مطالعات انجام شده نشان مي دهدكه عدم تعادل درهمانندسازي كودكان وبزهكاريهاي نوجوانان اغلب درنتيجه جدايي پدرومادرودوربودن كودك ازيك ياهردوي آنهاست.والدين نيز،بخصوص درنخستين سال پس ازطلاق،بشدت احساس تنهايي كرده ودچاراضطراب وفشارعاطفي مي گردند.وحتي تعدادقابل ملاحظه اي ازآنان بامشكلات مالي نيزدست به گريبان مي شوند.والدين به دليل اينكه خودتحت فشارهستندغالباً نمي توانندازلحاظ عاطفي تكيه گاه قابل اطميناني براي فرزندان خودباشند.تشنجات وازهم پاشيدگيهاي ناشي ازطلاق معمولاً دوسال طول مي كشدتازن وشوهرجداشده،بارديگراعتماد به نفس خودرابازيابندوبتوانند براحتي باوضع موجودكناربيايند. دريكي ازبررسيهاي انجام شده درباره طلاق معلوم شدكه پدرومادرازهم جداشده،درمقايسه باوالدين معمولي ،به فرزندخودمحبت كمتري ابرازمي دارند،وازآنان انتظاركمتري هم دارندكه داراي حركات ورفتارهاي صحيح وعاقلانه باشند،ودرمجموع درتربيت وانضباط كودكان ثبات رأي كمتري نشان مي دهند.هرچنددربسياري ازموارد ادامهُ زندگي دريك خانوادهُ آشفته چنان دشواراست كه شايدبه مراتب بهترباشدكودك دردطلاق والدين راتحمل كندولي شاهدنزاع وجنجال آنان نباشد.ولي به هرحال براي هركس،حتي دربهترين موقعيتها،طلاق فرايندي بسيارسخت وزجرآوراست .
كودكان باتصورجدايي والدين وخطرازدست دادن امنيت عاطفي دچاروحشت فوق العاده اي مي شوندوواكنشهاي حادي ازخودبروزمي دهند.اين واكنشهابه خصوص دركودكان دبستاني نمودبيشتري دارد.درست وقتي كه بچه هاي اين سن نيازبه محبت وحمايت پدرومادردارند،اكثراً ديده مي شودكه والدينشان به علت آنكه درگيرودارجدايي هستندقادربه ارضاء نيازهاي عاطفي آنان نبوده واصولاً براي مراقبت ازآنهارغبت چنداني نشان نمي دهند،ومتاسفانه اين ناراحتيهاوآشفتگيهاتامدتها بعدازانجام قطعي ونهائي طلاق همچنان پايدارباقي مي ماند.واكنشهاي كودكان راپس ازجدايي والدين مي توان به دودسته تقسيم كرد:
1-واكنشهاي فوري وكوتاه مدت ،كه شامل ناراحتيها ونگرانيهاي گوناگوني مانند احساس خشم ،ترس،گناه وافسردگي است.
2- واكنشهاوبازتابهاي بلندمدت،كه به صورت بدبيني نسبت به زندگي زناشوئي،بي كفايتي ،ناسازگاري ومشكلات رفتاري شديد است.
باتحقيقات زيادي كه به عمل آمده مشخص شده است كه بچه هاي طلاق پس ازجداشدن پدر ومادر وارديك دوره سوگواري كلاسيك شده كه بيشتر شبيه مرگ يكي ازاعضاي خانواده است.ايمان اين بچه هابه زندگي سست مي شود،ثباتي براي آينده خودنمي بينندوناخواسته دچارناراحتي وخشم وافسردگي مي شوند،وسرانجام هم وقتي حقيقت قضيه يعني پيشامدناگوارطلاق راپذيرفتند،حدوديكسال طول خواهدكشيدتاتدريجاً 80 الي90 درصدشان ازصدمات رواني كه برآنان واردشده است رهايي يافته وبهبوديابند.
تاثيرطلاق بركودكان درسنين مختلف متفاوت است.دربچه هاي3 تا5سال غالباً خشم وافسردگي مشاهده مي شود.پسرهامعمولاً ناآرامتر،خشن تروشيطان ترمي شوند، وبطوركلي بچه هاي اين سن ذوق وتمايل به بازي باكودكان ديگرراازدست مي دهندوترجيح مي دهنددرتنهايي به سربرند.دراين كودكان غمگيني،زودرنجي وزياده طلبي نيزبه وفورمشاهده مي شود.اماتاثيرطلاق دربچه هاي مدرسه روبه مراتب بيشتراست،ورنجش بي دليل ازديگران، افسردگي شديد،ابرازخشم ونفرت،رفتارهاي تندواعمال خشن نشانه هايي است كه ناخواسته ازخودبروزمي دهند.گاه بچه هايي كه دردوره راهنمايي ودرسنين بالاترهستند،بويژه پسران، ازپدرِجداشدهُخوداستقبال نمي كنندواغلب بامعلمين خودنيزدرگيرمي شوند.ضمناً جدايي پدرازمحيط خانواده درپيشرفت تحصيلي فرزندان تاثيرمنفي مي گذارد.درسنين پايينتر پسراني كه بدون پدربزرگ مي شوند،به اسباب بازيهاي مربوط به سن خودوبطوركلي به فعاليتهاي پسرانه علاقهُ كمتري نشان مي دهندوبيشتربه تندي وپرخاشگري باديگران مي پردازند كه اين خصيصهُ آنهابه مراتب بيشتر ازپسراني است كه پدردرزندگيشان حضوردارد. دختراني هم كه ازپدرانشان دورنددرمقايسه باآنهايي كه باپدرزندگي مي كننددرامورتحصيلي خوددرمدرسه وخانه،ودراندازه گيريهاي شناختي عملكردچندان خوبي ندارند.البته اينگونه مسائل باوجود يك جانشين يا ناپدري صالح وفهميده تاحدي جبران مي شود.امااينكه زندگي كردن بامادري كه طلاق گرفته است چه تاثيري درحالات وخصوصيات اخلاقي اومي گذارد بستگي به جنسيت كودك،سن اوهنگام جدايي ازپدر (طلاق يامرگ) ونحوهُ رفتارمادردارد، ودرعين حال بستگي داردبه اينكه سايرافرادبزرگسال خانواده ياخواهران وبرادران اوتاچه اندازه مي توانند جاي پدررابه نحوي پركنند.ولي آنچه به اثبات رسيده اينست كه بچه هابه ميزان قابل توجهي انعطاف پذيرهستند.اگرچه آنهاباجداشدن پدرومادر درد ورنج بسياري رامتحمل مي شوندوبه شدت احساس كمبود مي كنندامااكثراً مي توانندخودراازاين ضربهُ روحي نجات دهند.بايددانست كه دوران تحصيل ،رفتن به مدرسه وكلاس درس،وبه خصوص داشتن يك معلم دلسوزومطلع،مي تواندبه زندگي كودك ورفع آشفتگيهاونگراني هاي اوكمك فراواني بكندواين دوره سخت وبحراني رابراي اودوره اي آرام وقابل تحمل سازد.براي كاهش آثارمنفي ومخرب طلاق بركودكان،بايستي والدين قبل ازجدايي قطعي متفقاً ياهريك به تنهايي كودك رابامحبت وخوشرويي بامسائل زيرآشناكنند:
[1-به كودك تفهيم كنندكه منتظرچه رخدادي بايدباشد،وبه اواطمينان دهندكه هروقت بخواهدمي تواندوالدين خودراببيند.
2-دربارهُ علت طلاق،باتوجه به سن وميزان درك كودك،به اوتوضيحات لازم رابدهند.ارائه دلايل منطقي واشارات قابل فهم به نحومؤثري به سازگاري كودك بامسئله كمك خواهدكرد.
3-كودك رامطمئن سازندكه رابطهُ اوباپدرومادرش براي هميشه محفوظ وبرقرارخواهدماند
.اكثرپدران ومادران نمي دانندبه چه نحووچگونه باكودك واردگفتگوشوند.ازطرفي درهراسندكه مبادا فرزندان خودرابيش ازحدنگران كنند.نبايدفراموش كردكه اگردرخصوص علت طلاق به بچه هاتوضيح داده نشودآنهاخودعلتي براي آن مي تراشندكه ممكنست برمشكلات روانيشان بيفزايد.پاره اي ازتحقيقات نشان داده است كه بچه هاي طلاق اين آمادگي رادارندكه ديرترازسن معمول واردمدرسه شوند،ياروزهاديربه مدرسه برسند،ويابطوركلي مدرسه راترك كنند.معلمين مدارس به تجربه دريافته اندكه براي بچه هاي طلاق روزهاي قبل وبعدازتعطيلات روزهاي سختي است.درتوجيه اين مطلب بايدگفت كه چون معمولاً قرارملاقات بچه هاباوالدينشان درروزهاي تعطيل آخرهفته است،وروان كودك هم درروزقبل ازديداروهم درروزبعدازآن تحت فشارقرارمي گيرد،بنابراين اضطراب ،ناراحتي وگريه كردن دركلاس دراين دوروزممكنست درنتيجهُ تشديدفشارهاي روحي وعاطفي باشد.ضمناًبايستي درمدارس ازبحث وجدل ومشاجره درحضوربچه ها خودداري شود،بي طرفي رعايت گرددومحيطي عاري ازجانبداري براي آنان فراهم آيد.متاسفانه اين كارهميشه صورت نمي گيردوگاهي كلاس درس به عوض آنكه پناهگاه آرام بخش ومطمئني برايشان باشد به محيط ناسازگارو پرتعارضي تبديل مي شود.البته باكمي تلاش وبرنامه ريزي مي توان ازپيش آمدن چنين وضعيتي جلوگيري كردوازكلاس درس مكاني ساخت كه بچه هادرآن التيام يابندوسلامت رواني خودرابدست آورند.معلمين بايدهميشه باوالدين دانش آموزان درتماس باشندوضمن بحث وگفتگوباآنان ازبحرانهاي خانوادگي واحتمال جدايي،كه برايشان درجريان پيش آمدن است،ازقبل اطلاع پيداكنندتاباشناختي كه ازاحساسات كودكان دارندفرصت كافي براي مطرح كردن موضوع وآماده ساختن آنان داشته باشند.
استفاده ازكتابهاي مفيد (بخصوص درموردطلاق)وكاربردصحيح دستورات وتوصيه هاي آن كتابها،چه درمنزل وچه درمدرسه،به بچه هاي طلاق وبه والدين آنهاكمك مي كند كه عليرغم مشكلاتي كه پديدآمده است خودرابه درستي بسازند،حقايق رادرك كنند،وراه ورسم محبت به يكديگررافراگيرند.اكثربچه هاخواسته ياناخواسته،سعي مي كنندتابراي مقابله بامسئلهُ طلاق تغييراتي دررفتارخودبوجودآورند.افزا ش اضطراب ونگراني ،بي قراري ،كاهش تمركزحواس ودچارشدن كودكان به تخيل ورؤياممكنست نشانه هايي ازاين تغييررفتارباشد. اين تغييرات ممكنست به يكباره پديدآيديابتدريج ظاهرشود،كه به هرحال نوعي واكنش دروني وغير قابل كنترل است.بعضي ازبچه هاي طلاق ممكنست روزهازودترازديگران به مدرسه بروندوتاديروقت درآنجابمانند تاشايدمقداري ازوقت معلم رابگيرندوبه اين ترتيب بيشترتوجه اورابه خود جلب كنند.
بايد دربرابراين بچه هاصبوربودودرهرموقعيت وحالتي كه هستندبه طورانفرادي ومتناسب بااحوالشان باآنهابرخوردكرد
.يكي ديگرازراههاي كمك به كودكان برقراركردن رابطه اي نزديك وصميمانه بين والدين ومعلمين است كه درواقع امري ضروري است .اين رابطه رامي توان همزمان باپدرومادروياباهريك ازآنهابه تنهايي برقرارنمود.
مطلب مهم ديگرآنكه مسئولين مدرسه بايستي بااطلاع باشندكه به كداميك ازوالدين صلاحيت قانوني سرپرستي ازكودك سپرده شده است ،زيرادرهرحال اين امكان وجودداردكه پدريامادري كه فاقدصلاحيت است اقدام به بردن كودك ازمدرسه بنمايدومشكلات ديگري به وجودآورد،وبالاخره آنكه براي امرمشاوره وراهنمايي درمدارس ابتدايي لازم است بودجه خاصي درنظرگرفته شود.
به اميد بهره برداري شماازمطالب فوق
دكترمحمدحسين باوقار
