همه چیزدرموردچاقی

همه چيز در مورد چاقي





چاقي چيست؟
چاقي بيماري مزمني است كه به علت نامتعادل بودن ميزان دريافت انرژي از راه غذا و ميزان مصرف يا سوخت انرژي در نتيجه فعاليت بدني بوجود مي آيد درواقع چاقي يك اختلال پيچيده تنظيم اشتها و سوخت و ساز مواد غذايي در تبديل به انرژي است كه توسط عوامل زيست شناختي خاصي كنترل مي گردد.
معيار تشخيص چاقي برچه مبنايي است؟
براي تشخيص چاقي از اندازه گيري بي ام آي (BMI : body mass index) استفاده مي شود كه بر مبناي آن وزن تقيسم بر قد به توان دو است ( m 2(قد)/ kg وزن = BMI ).
البته عوامل ديگري هم در تقسيم بندي چاقي از نظر شدت موثر است كه از جمله مي توان به توزيع چربي در قسمتهاي مختلف بدن‘ دور كمر‘ دور مچ دست و ميزان جثه افراد اشاره كرد معيار BMI براي سنجش چاقي در بزرگسالان است و در كودكان بسته به سنين مختلف فرمولاسيون هاي متفاوت ارائه شده است براساس طبقه بندي سازمان بهداشت جهاني WHO)) تقسيم بندي چاقي بر مبناي BMI به قرار زير است:
تشخيص BMI

كم وزن ‌5/18>

وزن طبيعي 9/24-5/18

اضافه وزن 9/29-25

چاق 30<

چاقي كلاس 1 9/34-30

چاقي كلاس 2 9/39-35

كلاس 3 40<
به عنوان مثال اگر فردي داراي قد cm160و وزن 90 كيلوگرم باشد 2.56/90= 15/35 است كه در تقسيم بندي سازمان بهداشت جهاني اين فرد چاق از كلاس 2 است كه البته در اين مورد بايستي عواملي چون جثه‘ مرديا زن بودن‘ شاغل يا بي كاربودن‘ ورزشكار يا غير ورزشكار بودن و موارد بسيار ديگري را مد نظر گرفت.
با توجه به اينكه توزيع آناتوميك چربي بدن نقش بسيار مهمي در خطرات چاقي دارد و چاقي مركزي (احشايي) در مقايسه با چاقي محيطي با خطر بيشتري براي سلامتي همراه است به همين دليل شاخص ديگري تحت عنوان اندازه دور كمر شاخص بسيار مهمي براي مشخص كردن خطرات باليني به خصوص براي پرفشاري خون و ديابت مي باشد.



جنس محدوده خطر محدوده اقدام

مرد 102-94 cm102<

زن cm88-80 cm88<



علل چاقي چيست؟



همانطوري كه در ابتداي بحث اشاره شد عوامل بسيار زيادي در بروز چاقي موثر هستند ولي بطور عمده علت هاي شناخته شده به قرار زير است.



الف) علل ژنتيكي: بين 70-25 درصد از تغييرات غير طبيعي در وزن بدن ناشي از مسائل مربوط به ژن مي باشد علت بالابودن طيف حداقل و حداكثر ذكر شده تفاوت منابع علمي و كتب مرجع چاقي است ولي در كل بايستي اذعان داشت كه نقش عوامل ژنتيكي درچاقي ثابت شده است و با توجه به مطالعات خانوادگي كه هم خواني BMI را در منسوبين درجه اول نشان داده است اين موضوع به اثبات رسيده است كه نقش اختلالات ژنتيكي چيزي غير قابل انكار است.



طبق تحقيقات انجام گرفته مشخص شده است كه عواملي چون سوخت و ساز پائين درحال استراحت ‘ اثر حرارت كم مواد غذايي و يا عدم سوخت و ساز كامل چربي به همراه تمايل زياد بدن براي استفاده از كربوهيدراتها (مواد قندي) به عنوان سوخت مي توانند زمينه ژنتيكي چاقي را نشان دهند.



ب) عوامل محيطي: اختراعات و ابداعات مختلف در جهت راحتي انسان به طور غير مستقيم سبب افزايش چشمگير چاقي در دنيا شده است.



اتوموبيل‘ آسانسور‘ پله برقي‘ ماشين هاي لباسشوئي و ظرفشويي‘ دستگاه هاي كنترل از راه دور‘ مايكروويو و هزاران مورد ديگر همگي انسان را از تحرك واداشته و از طرف ديگر غذاهاي آماده‘ رستوران ها و توليد موادغذايي در بسته بندي هاي بزرگ مثل سس مايونز خانواده‘ چيپس خانواده و... عوامل مساعدي براي حركت كمتر و مصرف بيشتر را فراهم آورده است بطوري كه داده هاي فوق بيانگر اين مطلب هستند كه افزايش شيوع چاقي در دو يا سه دهه اخير ممكن است ناشي از كاهش درمصرف انرژي باشد كه با كاهش مساوي در دريافت انرژي نبوده است.



ج) بيماريها: بسياري از بيماري ها با توجه به مكانيسم آنها باعث چاقي مي شود كم كاري غده تيروئيد سبب كاهش هورمونهاي تيروئدي مي شود كه اين هورمونها نقش بسيار مهمي در سوخت و ساز مواد غذايي در بدن دارند و كم شدن آنها باعث ذخيره سازي چربي و درنتيجه چاقي مي شوند. بيماريهاي ديگري چون اختلالات عصبي – عضلاني‘ بيماري هاي استخوان و مفاصل بصورت غير مستقيم و از طريق كاهش فعاليت باعث چاقي مي شوند. اختلال در هورمونهاي جنسي چه در زنان و چه در مردان ممكن است تعادل متابوليكي بدن را بهم زده و يكي از عوارض خود را با چاقي نشان دهند.



د) داروها: بسياري از داروها در افزايش وزن نقش دارند اين اثرات ممكن است مستقيم باشد مثل داروهاي ضدبارداري يا كورتون ها و يا در اثر پيامدهاي ناشي از دارو باشدمثل داروهاي ضد افسردگي و ضد اضطراب كه با ايجاد خواب آلودگي و بي تحركي سبب كاهش در مصرف انرژي مي شوند.



ه) اختلالات عصبي و مشكلات رواني: كه با توجه به غير فعال كردن افراد سبب چاقي شده و مصرف داروهاي مختلف اين اثرات را دوچندان مي نمايد.



روشهاي درمان چاقي چيست؟



امروزه روشهاي بسيار زيادي براي درمان اين بيماري خطرناك ارائه شده است كه موثرترين‘ مقبولترين ‘ علمي ترين و سالم ترين آنها در ذيل توضيح داده مي شود.



الف) رژيم درماني: شايعترين روش براي كم كردن وزن رژيم درماني است. رژيم هاي مختلف ارائه شده است كه در نوع خود داراي مزايا و معايب خاص خودشان هستند.



مشهورترين آنها رژيم هاي گياهخواري‘ رژيم اتكينز‘ رژيم اورينش و رژيم اندروويل است كه خلاصه اي از انها توصيح داده مي شوند. در رژيم گياهخواري كه خود به چند گروه تقسيم مي شود افراد از مصرف محصولات حيواني خودداري مي كنند در اين نوع رژيم بعضي از افراد حتي از محصولات غير زنده حيوانات چون تخم مرغ استفاده نمي كنند با توجه به اينكه بسياري از مواد غذايي مورد نياز بدن در محصولات حيواني است و عدم دريافت آنها ممكن است عوارض مهلكي ايجاد كنند.



امروزه اين نوع رژيم ها بايستي همراه با مكمل هاي مختلف غذايي باشد بطور مثال آهن موجود در گياهان از جمله اسفناج از نوع غير قابل جذب براي بدن بوده درصورتي كه آهن قابل جذب براي بدن از نوع آهن موجود در پرتئينهاي حيواني از جمله گوشت قرمز است بنابراين درصورت عدم دريافت مكمل هاي آهن ممكن است عوارضي چون ريزش مو و كم خوني ها ايجاد شود.



در رژيم پروفسور اتكينز كه در چهار مرحله انجام مي شود مصرف كربوهيدارتها تقريباٌ در حد صفر است و مصرف چربي ها و پروتئينها آزاد است در اين نوع رژيم مصرف هرگونه مواد قندي از جمله نان‘ برنج‘ شيريني و قند ممنوع است كه البته در ابتدا روش موفقي به نظر مي رسد ولي با توجه به اينكه مصرف بالاي مواد غذايي پرچرب عوارض بسيار زيادي از جمله مشكلات قلبي – عروقي‘ فشار خون و مسائل مربوط به گرفتگي عروق خوني را به همراه دارد امروزه منسوخ شده است جالب است كه گفته مي شود پروفسور اتكينز به علت عوارض رژيم غذايي خودش جان خود را از دست داده است.



در رژيم غذايي دكتر اورنيش مصرف سبزيجات و مواد غذايي كم چرب توصيه مي شود و در اين سبك از رژيم غذايي گفته شده كه حبوبات‘ ميوه جات‘ غلات و سبزيجات را مي توان به هر مقدار كه خواست خورد. رژيم غذايي دكتر اندروويل توصيه به كم خوري و ورزش است در اين سبك رژيم توصيه شده از كربوهيدراتها يا مواد قندي مي توان صرفاٌ از غلات‘ لوبيا‘ جو‘ و بمقدار كم برنج مصرف كرد از چربي ها از نوع تك اشباع مثل زيتون‘ ماهي و دانه هاي روغني و از پروتئين ها مواد پروتئين گياهي ازجمله حبوبات و سويا بايستي مصرف شود در اين سبك رژيمي مصرفي شير ممنوع است.



در انتها بايستي ذكر كنم كه امروزه سالمترين نوع رژيم غذايي استفاده از هر پنج گروه مواد غذايي يعني كربوهيدراتها‘ چربي ها‘ پرئتئين ها‘ املاح معدني و ويتامين ها در مقادير تعيين شده توسط پزشك تغذيه است چراكه بدن ما به همه انواع مواد غذايي نياز دارند و حذف يك ماده غذايي ممكن است در درازمدت سبب عوارض خطرناكي شود.



ب) رفتار درماني: امروزه تغيير و اصلاح رفتارهاي غلط تغذيه اي در صف اول درمان چاقي قراردارد همانطوري كه در بحث علل محيطي چاقي ذكر شد زندگي ماشيني سبب افزايش چشمگير چاقي در سطح جهان شده است و تغيير رفتارهاي غذايي و تطابق آن با تكنولوژي پيشرفته باعث بي تحركي همراه با مصرف بالاي مواد پرانرژي شده كه درنهايت معضل چاقي را ايجاد كرده است نمونه اي از تغيير در رفتارهاي بدغذايي براي درمان چاقي ذكر مي گردد:



1- از خوردن غذا جلوي تلويزيون‘ راديو و كامپيوتر بپرهيزيد چرا كه حواستان پرت شده و ميزان غذايي را كه مي خوريد خيلي بيشتر از مورد نيازتان خواهد بود.

2- تند غذا نخوريد چراكه قبل از احساس سيري مواد غذايي بيشتري را در داخل معده انباشته مي خوريد خوردن آهسته غذا سبب مي شود كه قند خون در حين خوردن بالارفته و مركز اشتها مهار شود.

3- از پله بجاي آسانسور يا پله برقي استفاده كنيد.

4- ريموت كنترل دستگاههاي الكترونيكي ( دستگاههاي كنترل از راه دور) را از دوروبرخود جمع كنيد و براي روشن و خاموش كردن دستگاههاي الكترونيكي حركت كنيد.

5- اتوموبيل خود را كمي دورتر از مقصد پارك كنيدو مقداري از راه راپياده روي كنيد.

6- از بشقاب هاي كوچك براي غذا استفاده كنيد چرا كه بشقاب بزرگ حجم غذاي بيشتري را مي گيرد و شما براي جلوگيري از اسراف مجبور خواهيد بود بيشتر از حد مورد نياز غذا بخوريد.

7- هنگامي كه گرسنه هستيد به خريد نرويدچون ممكن است تنقلات و شيريني جات بيشتري خريداري كنيد.

8- سعي كنيد وقتي خريد مي رويد پول زياد با خود نبريد چراكه مواد غذايي بيشتري خريد مي كنيد و چه بسا كه مواد خريداري شده ضروري هم نباشد. به كارمندان توصيه مي كنم اواسط و اواخر ماه براي خريد بروند چرا كه در اوايل ماه كه حقوق دريافت كرده اند ممكن است خريد زيادي داشته باشند.

9- اگر به رستوران مي رويد سعي كنيد يك غذا را براي دونفر سفارش دهيد.

10- اگر براي شام ميهمان داريد در انتهاي شب غذاهاي باقيمانده را به ميهمانان بدهيد تا با خود ببرند چراكه ماندن آنها باعث مي شود شما بيشتر از معمول بخوريد تا مواد غذايي باقيمانده فاسد نشوند.



ج) ورزش:

يكي از موثرترين روشها براي كم كردن وزن داشتن رژيم غذايي توام با يك فعاليت مناسب ورزشي است.



تحقيقات نشان داده رژيم غذايي همراه با ورزش تاثير بيشتري نسبت به انجام تك تك آنهاست ورزش سبب مي شود كه قسمتهاي مختلف بدن با توجه به فعاليتي كه انجام مي دهند بطور متناسب لاغر شوند توصيه به ورزشهاي ايروبيك مي شود چراكه در اين نوع ورزش دوخاصيت شدت و سرعت كم باعث مي شود سوخت غالب براي توليد انرژي چربي ها باشند افزايش شدت و سرعت ورزش باعث مي شود سهم كربوهيدرات ها در توليد انرژي بالا رود چراكه كربوهيدراتها اكسيژن كمتري براي آزاد شدن انرژيشان نياز دارند و سريعتر انرژي آزاد كنند كه بتوانند جبران سرعت بالاي ورزشي را داشته باشند.



براي كم كردن وزن ورزشهاي استقامتي پيشنهاد مي شود كه راحت ترين‘ در دسترس ترين و كم هزينه ترين ورزشها پياده روي است بشرط اينكه پيوستگي آن حفظ شود يعني رفتن به خريد‘ نگاه كردن ويترين و هرنوع توقف از تاثير آن مي كاهد.



د) درمان دارويي: تعداد و انواع داروهاي لاغري كه دركتب مرجع تغذيه معرفي شده اند انگشت شمار بوده و كلاٌ به دو دسته اصلي و البته چند زير گروه فرعي تقسيم مي شوند.



گروه اول داروهاي ضد اشتها هستند كه با تحريك توليد هورمونهاي سروتونين و ساير كاته كولامين ها باعث مهار مركز اشتها مي شوند اين داروها عوارضي چون افزايش فشار خون‘ افزايش ضربانات قلبي‘ اضطراب و درنهايت درصورت مصرف بي رويه سبب سكته هاي قلبي يا مغزي مي شوند.



گروه دوم داروهايي هستند كه باعث جلوگيري از جذب چربي از دستگاه گوارش مي شوند اين داروها تاثيري در جذب كربوهيدراتها ندارند و فقط جذب 30% از چربي هاي مصرف شده را مهار مي كنند.



عوارض اين داروها اسهال چرب و كمبود ويتامين هاي محلول در چربي چون ويتامين E,D,Aو K است كه هركدام درنوع خود سبب عوارض خطرناكي در بدن مي شوند از داروهاي گروه اول اورليستات يا زنيكال و از گروه دوم سبيوترامين را مي توان نام برد.



دسته ديگري از داروهاي ضد چاقي وجود دارد كه با افزايش حجم در معده سبب پرشدن معده و احساس سيري مي شود اين داروها كه به آگار آگار موسوم هستند پس از مصرف در معده باز شده و معده را پر مي كنند و جايي براي مواد غذايي باقي نمي ماند.



مصرف داروهاي لاغري بايستي زير نظر پزشك تغذيه و همراه رژيم مناسب غذايي باشد چراكه به تنهايي تاثير مهمي را ايفا نخواهد كرد.



ه) جراحي: جراحي بعنوان آخرين قدم براي درمان چاقي به شمار مي رود. اعمال جراجي درچاقي به دو گروه تقسيم مي شود.



گروه اول جراحي هايي است كه منجر به درمان بيماري چاقي مي شود.



گروه دوم اقداماتي است كه در جهت زيبايي بكار مي رود. اقدامات جراحي مربوط به گروه اول شامل دستكاري در مسير دستگاه گوارش و محدود كردن حجم معده و يا كوتاه كردن مسير جذب مواد غذايي است كه باعث كم رسيدن مواد مصرفي به بدن مي شود از اين نوع جراحي مي توان از,Gastroplasty Bypass Banded- Roux-En-y gastric bypass,Gastric نام برد.

گروه دوم از اقدامات جراحي مربوط به زيبايي فرد چاق است كه در دو شكل انجام مي شود كه در هردوشكل چربي اضافي انباشته شده در قسمتهاي مختلف بدن از جمله شكم‘ تخليه شده كه البته جزو درمان چاقي محسوب نمي شود.



تخليه چربي يا بطريق abdominoplaty صورت مي گيرد كه با تيغ جراحي شكم باز مي شود و چربي ها خارج مي گردد و يا به روش Liposaction است كه با تجهيزات مخصوص چربي از شكم بصورت مكش خارج مي شود.



روشهاي جراحي ديگري هم براي درمان چاقي پيشنهاد شده است كه از جمله آنها جراحي فك بيمار و ثابت كردن آن است كه در نتيجه آن فرد چاق دهانش به اندازه كافي باز نشود و نتواند از حجم زياد غذاها استفاده كند به اين روش محدود كردن فك هاي صورت (Jav Wiring) و عمل مذكورMaxillomandibular Fixation مي نامند.



درآخر توصيه مي شود سالمترين و علمي ترين و البته موثرترين روش در كاهش وزن داشتن رژيم غذايي مناسب همراه با فعاليت بدني و تغيير در رفتارهاي غلط تغذيه اي است تبليغات وسيعي در زمينه داروهاي مختلف لاغري ‘ كمربندهاي لاغري‘ چسب هاي لاغري و هزاران مورد ديگر مي شود ولي همگي اين روشها قابل تامل و بررسي است چراكه در كتب علمي و مرجع تغذيه اين روشها مورد تائيد نيست و ممكن است عوارض خطرناكي را بدنبال داشته باشد.

فکر کنم این مطلب باید در تاپیک پزشک دهکده همدردی درج می شد.