» برشی از فرهنگ و رسوم ایران قدیم

[سحر بهاری]

در این تاپیک میخوایم برشی از مقالات، سفرنامه ها، خاطره نویسی ها و ... درباره ی فرهنگ و آداب و رسوم غنی مردم ایران در زمان های گذشته رو قرار بدیم.

________________________

✓ اسکندر بیگ ترکمان، منشی یا مورخ دربار شاه عباس صفوی در کتاب تاریخ عالم آرای عباسی ، در مورد نوروز چنین مینویسه؛

«به دستور معهود در باغ نقش جهان امر قضا نفاذ به ترتیب جشن عالی به صدور پیوست و امرای عالیقدر و وزرا و مقربان درگاه والا و اهالی و اعیان قلمرو همایون كه در پایه سریر سلطنت مصیر حاضر بودند، مع تجار و طبقات اصناف بر حسب اشاره همایون هر یک در محلی مناسب طرح جشن عالی انداختند و خیام زرنگار و سایبان های اطلس و دیبای ختایی افراخته، مجالس بهشت نشان ترتیب دادند و چهار طاق ها در برابر هر مجلسی به فنون غریبه آراسته، چراغان كردند بر روی خلق ابواب بهجت و خرمی گشوده گشت ...» (اسکندر منشی ج‌2، 1350: 830).
.............................
.............................

_ کمپفر ( پزشک و جهانگرد آلمانی ) به نوروز اشاره می‌کنه و می‏نویسه؛

« بزرگ ترین و درخشان ترین جشن ایرانیان به شمار می رود. همه کس در این روز جامه نو می پوشد. دوستان و آشنایان به دیدن یکدیگر می روند. میهمانی ها برپا می شود. نوشخواری می کنند و به تفریح می روند. تازه پس از دو هفته و در بعضی موارد پس از سه هفته جشن ها و مهمانی ها به پایان می رسد » (کمپفر، 1360: 183).

_ شاردن ( جواهر فروش و جهانگرد فرانسوی ) هم درباره نوروز چنین مینویسه؛

« در اصفهان‌ در روزهایی که جشن نوروز ادامه دارد برابر کاخ شاهنشاه مراسم چراغانی و آتش بازی و ترانه‌خوانی و پایکوبی و دست افشانی و نمایش‌های کمدی برگزار می‌شود » (شاردن ج1، 1372 :451)

_ سانسون ( کشیش فرانسوی ) هم در سفرنامه خودش مینویسه؛

« در روزهای عید سر و صدا و جار و جنجال (نوازندگان میدان شاه) شب و روز ادامه داشته است. » (سانسون،1346 :71).

منبع: مرکز پژوهش ها _ ( انسان شناسی و فرهنگ )


پ.ن

همه ی دوستان میتونن با ذکر منبع معتبر تو این تاپیک شرکت کنن.

[سحر بهاری]

در باب مهمان نوازی ایرانیان

✓ ایرانی ها در زمینه مهمان نوازی دارای فرهنگی غنی هستن، از جمله اون نظافت منزل، سرو بهترین غذا ها و نوشیدنی ها، نشاندن مهمان در بهترین نقطه خانه تا احترام به تک تک اونهاست.‌ ایرانی ها عقیده داشتن که مهمان مایه ی برکت و رزق برای میزبان هست و اصلاحا روزی رو با خودش به خانه میزبان میاره.
.............................
.............................

_ شاردن ( جواهر فروش و جهانگرد فرانسوی ) در دوره صفوی در سفرنامه خودش می‌نویسه؛

« در سراسر آبادیهای واقع در دامنه‌ی این کوهستانها نه کاروانسرا هست نه مسافرخانه، مسافران باید مهمان صاحب‌ خانه‌ها باشند. در آنجا از نظر خوردنی و آشامیدنی به ایشان خوش می‌گذرد. من در این قسمت از سفرم هیچ نگرانی و ناراحتی نداشتم. زیرا راهنمایم پیش از من به محل توقف می‌رسید و قبل از ورود من منزل و غذا را آماده می‌کرد. آتش می افروخت و برای اسبان نیز اصطبل خوبی مهیا می‌ساخت. هر جا می‌خواستم به صاحبخانه‌ی میزبان پولی بدهم راهنما رها نمی‌کرد و می گفت اینجا چنین کارها رسم نیست و من آنچه را می‌خواستم به صاحب خانه بدهم به او می‌دادم ».


_ هانری رنه دالمانی ( کتابدار، تاریخ‌نگار، هنرشناس فرانسوی ) هم در سفرنامه خودش چنین مینویسه؛

« مهمان نوازی ایرانی به حد کمال است و معروفیت جهانی دارد. در كشوری كه هيچ مهمانخانه‌ای وجود ندارد و كاروان‌ سراها با يكديگر فاصله‌ی بسيار دارند، این صفت مهمان‌ نوازی بسی قابل تمجید و شایان تقدیر است. مالکینی که در کنار شاهراه‌ها زندگانی می‌کنند با کمال مهربانی و با چهره‌ ی گشاده از مسافرین پذیرائی می‌کنند. مهمان‌ داری آنها همیشه مجانی است ولی رسم است که مسافر قبل از جدا شدن از میزبان انعامی به مستخدمین او میدهد ».


_ هاینریش بروگش ( خاورشناس آلمانی ) در سفرنامه خودش اشاره میکنه؛


« در معاشرت با ايرانيان آن‌چه که بيش از همه جلب نظر ميکند، ادب و احترامی است که به همديگر ميگذارند. در اين مورد از ميرزاهای تحصيل‌ کرده گرفته، تا کشاورزان عامی روستاها، همگی رفتارشان توأم با ادب و نزاکت است. آنان ميهمان تازه‌ وارد را با جمله "خوش آمديد" ميپذيرند و سپس با جملات و عباراتی که به دقت انتخاب شده، در مورد سلامتی "وجود مبارک" وی سوال مي‌کنند.
شخصی که از او سوال شده است به نوبه خود سلامتی اش و حتی خوبی هوا را تنها نتيجه خوبی، لطف، مرحمت و مهربانی شخص سوال کننده ميداند و سپس خود را عبد و عبيد و چاکر و نوکر او می نامد و آرزو ميکند که هيچ‌گاه سايه او از سرش کم نشود. ديگری با اين کلمات تشکر خود را ابراز ميدارد "مرحمت ميفرماييد" و با جمله خداحافظ شما" از وی جدا ميشود ».

_ مادام كارلا سرنا ( جهانگرد ایتالیایی ) در سفرنامش ایرانیان رو نیز بدین‌سان توصیف می‌کنه؛

« از حق نبايد گذشت ايرانیان در آداب‌ دانی و حسن رفتار دارای لطف و ظرافت خاصی بوده و از قدرت تشخيص بسيار قوی و ادب ذاتی فوق‌العاده‌ای برخوردارند. »

منبع: مرکز پژوهش ها _ شهروند

[سحر بهاری]

» در باب تعارف کردن ایرانیان

تعارف کردن، از شاخصه‌ های فرهنگ مردم ایران و آدابی هست که هر فردی در رابطه ی خودش با دیگران با توجه به آموزه های اخلاقی و دینی برای نشان دادن محبت، احترام و دوستی انجام میده.

از اونجایی تعارف ماهیتی اکتسابی و عادتی داره، اگر بشکل افراط آمیزی پیش بره بصورت تملق و چاپلوسی، خاکساری و درغگویی در خواهد آمد. لذا، کودکان این خصلت رو از بزرگ‌ترها یاد گرفته و به کار میگیرن.

✓ در تاریخ آمده که امیرمسعود در یک مورد برای دلجویی و دلگرم‌ کردن حاجب بزرگ علی قریب او را در نامه‌ای به خط خود «حاجب فاضل برادر» خطاب می‌کند (۱ / ۶).
هرچند که بیهقی خود می‌داند و صریحاً اعلام می‌کند؛
«این نامه‌های نیکو و مخاطبه‌ های به‌ افراط ... همه فریب است و بر چون من مرد پوشیده نشود» (۱ / ۴۵).
..........................
..........................

_ هرمان نوردن ( سفرنامه نویس آمریکایی ) در خصوص تعارف و مهمان نوازی در ایران مینویسه؛

« وقتی من با کاروانی مسافرت می‌کردم، در بین راه که توقف می‌کردیم و در جاهایی که هیچکس وظیفه نداشت با من مثل مهمان رفتار کند، همیشه من این شیوه ی پسندیده ایرانی را می‌دیدم. همسفرانم هرچه همراه داشتند به من تعارف می‌کردند.»

_ شاردن ( جواهر فروش و جهانگرد فرانسوی ) در دوره صفوی در سفرنامه خودش با شگفتی به توصیف نحوۀ پذیرایی و رفتار تعارف‌آمیز درباریان صفوی می‌پردازه و اشاره میکنه؛

« نسبت به اشخاص همپایه و مقامات عالی‌تر تعارف زیاد معمول می‌دارند، به تازه‌ واردان قبل از نشستن خوشامد می‌گویند و دقت می‌کنند که پیش از آنها ننشینند. هنگام خروج افراد، از جای بلند می‌شوند. صاحب‌خانه همیشه در صدر مجلس می‌نشیند و هنگامی که برای کسی بخواهد اظهار ادب مخصوصی بکند، او را نزدیک خودش می‌نشاند، ولی هرگز جای خود را به هیچ‌کس تعارف نمی‌کند، زیرا مخاطب این را توهین به خود تلقی می‌کند. اما برای نشان دادن حداکثر احترام، صاحب‌ خانه برمیخیزد و پایین‌ دست شخص مورد احترام می‌نشیند.»

_ آدام اُلئاریوس ( پژوهشگر، ریاضیدان، جغرافی دان و کتابدار آلمانی ) که به ایران آمده بود، ضمن توصیف خلق و خوی ایرانیان، از تعارفات معمول در او زمان مینویسه؛

« وقتی کسی را به درون خانه دعوت می‌کنند، می‌گویند: «خانۀ ما را منوّر فرمودید» یا «قربان شما» یا «خاک پایم» یا «چشمم کف پایت»، و بعد هم اظهارنظر می‌کند که مانند ما فرانسویان و حتى بیشتر از آنان بلدند که چگونه الفاظ را بیارایند و خوشامد بگویند، ولی اکثر این تعارفات تو خالی و پوچ است. »

_ توصیف پذیرایی سرهنگی در خمین از هاینریش بروگش ( خاورشناس آلمانی ) و هیئت همراه او، ادبیات تعارف در عصر ناصری رو نشان میده؛

« تعارفات که شروع می شود، سرهنگ با گفتن این جملات پذیرایی را آغاز می‌کند: «ان ‌شاء الله سلامت باشید»، «قدم رنجه فرمودید»، «ما را مفتخر فرمودید»، «شادی و خوشبختی را به خانۀ ما آوردید»، «ما غلام شما هستیم»، «خانۀ ما متعلق به خود شما ست»، «خدا سایۀ شما را از سر ما کم نکند»، و آنها نیز طبق معمول جواب می‌دهند: «در سایۀ لطف و مرحمت شما»، «نه، خیلی خوشحال شدیم شما را ملاقات کردیم»، «در سایۀ لطف و مرحمت شما، ما خوب و مرهون توجهات شما هستیم. »

_ در زمان فتحعلی ‌شاه هم یکی از سفرای دول اروپایی اظهار نظر می‌کند:

«از این مملکت کسی را نمی‌گذارند تعارف نگرفته برود. »

منبع: مرکز پژوهش ها

[سحر بهاری]

» رسم ازدواج در ایران ( برشی از زمان قاجار )

آداب و رسوم ایرانیان از جمله ازدواج، بازتاب چشمگیری در آثار مسافران خارجی که به دلایل مختلف در دوره قاجار به ایران سفر کردن، داشته و ایرانیان در این دوران آداب و ضوابط خاصی در ارتباط با ازدواج و مسائل مربوط به اون اجرا میکردن که بصورت مختصر دربارش میخونیم.

✓ در روزنامه «وقایع اتفاقیه» در عصر ناصرالدین شاه آمده است؛

ماه ربیع‌الاول از آن نظر نزد مردم مبارک است که شب اول آن مبدأ هجرت حضرت رسول از مکه به مدینه بود و در این شب برای سلامت اطرافیان، حاجت‌ هایشان را می‌گرفتند و دیگر آنکه نهم این ماه مصادف با امامت صاحب‌الامر(عج) بود و یکی از دستوراتی که سینه به سینه نقل شده و دیگران را به آن ترغیب می‌کرد، ماهی بود که در آن خواستگاری، عقد و عروسی و خانه خریدن‌ها شروع می‌شد و سرانجام خوشی داشت؛ البته در ماه ربیع‌الثانی نیز عقد و عروسی انجام می‌شد، ازاین‌رو، پس از محرم و صفر که ماه‌های بدشگون و عزاداری بود، با فرا‌رسیدن ربیع‌الاول و ربیع‌الثانی، خانواده‌های دختردار تهرانی گوش به زنگ بودند زیرا عقیده داشتند در این دو ماه خوش‌ یمن، خواستگار به خانه دختر می‌آید و عقد و نامزد‌ها در آن سر می‌گیرد.

..........................
..........................

_ ژوبر ( دیپلمات، خاورشناس، مترجم، سیاست‌مدار و جهانگرد فرانسوی و سفیر ناپلئون بناپارت) در این مورد مینویسه؛

« عقد ازدواج به وسیله قاضی یا ملا انجام میگیرد. امضا یا مهر کردن قباله در حضور شهود به عمل می آید. همیشه در قباله ها مهریه ایی ذکر میشود که، پس از مرگ شوهر
یا در موقع طلاق قابل پرداخت است. »

_ ویلیام فرانکلین ( شرق‌شناس و افسر انگلیسی ) نیز چنین مینویسه؛

« قرارداد ازدواج یا در محضر قاضی و در صورت
نبود قاضی در محضر یک نفر آخوند نوشته میشده است. در این قرارداد که ایرانیها آن را «عقد بنده» می نامیده اند، پدر عروس قید میکرده است که در فلان روز از فلان سال دخترش را به عقد ازدواج ... (اسم داماد و فلان شخص را مینویسد) درآورده و پدر داماد نیز به نوبه خود هدایای داده شده از جانب پسر به عروس همراه با مقدار مهر و یا کابین مقرر شده را در قرارداد ذکر می کرده است. قرارداد پس از امضای طرفین و مهر و امضاء قاضی و ملا به پدر عروس داده میشد. »

_ پولاک ( پزشک خارجی دربار ناصرالدین شاه )، درباره ازدواج و طلاق در ایران اشاره میکنه؛

« در مشرق زمین کار ازدواج برای هر کس سهل است. با نیاز اندک به پوشاک و مسکن، ارزانی خوار و بار، لطف و مساعدت طبیعت، اعتقاد به قضا و قدر، با دگرگونی همیشگی احوالات روزگار که تحصیل ثروت و از دست دادن آن را کلاً در اثر تصادف وانمود میکند، دیگر
پر کردن شکم بچه ها برای یک نفر شرقی ایجاد ناراحتی خیال و نگرانی نمیکند. این دیگر از بدیهیات است که دختری که به سن معینی رسید باید شوهر کند و به همان نسبت مسائل مربوط به ثروت و وضع طبقاتی کمتر مورد توجه قرار میگیرد. از آن گذشته سهولت طلاق دیگر اقدام به ازدواج را در دیده مردم مانند اروپا کاری چنین صعب و مشکل جلوه نمیدهد. »


منابع : مرکز پژوهش ها _ مقالات؛ مرکز پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و ازدواج (آداب ازدواج ایرانیان در دوره قاجار از منظر سفرنامه ها) و ازدواج و طالق در ایران عصر قاجار، از منظر سفرنامه های خارجی _ ایسنا

[سحر بهاری]

» ماه رمضان در ایران قدیم


جهانگردان آسیایی و اروپایی که در عصر صفوی و قاجار به ایران سفر کرده اند، در سفرنامه های خود، مکتوبات ارزشمندی از آداب و و روسم ایران قدیم به یادگار گذاشته‌اند که اطلاعات بسیاری درباره اوضاع و احوال سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایرانیان را در خود گنجانده است. یکی از زمان هایی که در سفرنامه های آنان بچشم میخورد آداب ایرانیان در ماه مبارک رمضان را برای ما روایت میکند.


✓ دوستعلی معیری (۱۲۵۳-۱۳۴۵ ه.ش) پسر دوست‌ محمدخان معیرالممالک و نوه دختری ناصرالدین شاه قاجار، ملقب به «اعتصام‌السلطنه» و «معیرالممالک» مینویسد؛

در این ماه شب‌ها عبور و مرور در شهر آزاد بود و اسم شب و بگیر و ببند در کار نبود، و شب‌ نشینی و شب زنده‌داری تا صبح ادامه داشت. در آن زمان هفت دهم جمعیت تهران در کمال عقیده روزه نگاه می‌داشت. ناصرالدین شاه در نخستین سال‌های سلطنت روزه می‌داشت ولی تا آنجا که من به یاد دارم روزه‌ داری را ترک گفته بود، اما آداب دیگر شهر صیام را به کار می‌بست.

در ماه رمضان اداره‌های دولتی به جای روز شب کار می‌کردند. بساط افطار در دربار گسترده می‌شد، سپس شاه نیز به کارها رسیدگی کرده وزیران را به حضور می‌پذیرفت. شب‌ها زنهای سالخورده شاه در منزل یکدیگر محفلی تماشایی برای مقابله قرآن و طرح مسائل شرعی برپا می ساختند و شیخ‌ اسدالله قاری نابینا اصلاح قرائت و حل مسائل می‌کرد.

در سه شب احیا اهل اندرون در تالار طنبی نماز قضا به جای آورده و قرآن سر می‌گرفتند و نیز الغوث که یکی از اعمال مخصوص شب‌‌های مزبور است خوانده و هر بندی از آن را به شیشه گلاب با چند شاخه نبات و حبه قند می‌دهند.
.........................
.........................

_ نوبویوشی فوروکاوا ژاپنی، در سفرنامه خود چنین نوشته؛

« از اعیاد دینی ایرانیان، عید پایان ماه رمضان است که آن را فصل روزه می‌گویند، و ماه نهم سال در تقویم اسلامی است. در این ماه بود که[به تصریح کتاب مقدس مسلمانان] قرآن بر حضرت محمد نازل شد.
در این ماه که رمضان خوانده می‌شود، مردم همه در روز می‌خوابند و هنگام عصر بلند می‌شوند. هر روز غروب در مرکز شهر توپ می‌اندازند تا هنگام افطار را خبر بدهند.

مردم به شنیدن صدای توپ از خواب بر می خیزند و غذا می‌خورند و سپس به تلاوت قرآن و خواندن نماز می‌پردازند. در نیمه شب دوباره غذا می‌خورند و شب را به روز می‌رسانند، و با دمیدن سپیده صبح دوباره میخوابند. زندگی آنها در سراسر این ماه بر این روال است. »


_ یوشیدا ماساهارو، در سفرنامه خود بعنوان اولین فرستادگان ژاپنی به ایران، چنین مینویسد ؛

« در روزهایی که ما در شیراز بودیم، ماه رمضان آمد. در این وقت سال اگر شتابان به تهران میرفتیم شاید که نمی‌توانستیم با مقام‌ های ایرانی ملاقات کنیم و دشواری پیدا می‌کردیم. این بود که در رفتن به تهران شتاب نکردیم. دیدیم که این وقفه ناگریز فرصت خوبی است که سر فرصت نگاهی به تخت جمشید بکنیم و بهتر دانستیم که طوری برویم که اواخر ماه رمضان در تهران باشیم.

ماه روزه اسلامی را فارسی زبانان «رمضان» می‌گویند. هر سال تقویم اسلامی 365 روز دارد. این تقویم کبیسه ندارد، و رمضان ماه ششم سال است. هر شصت سال یکبار رمضان به زمستان می‌افتد. طول ماه رمضان 30 روز است. در این ماه، ایرانی‌ها در مدت روز فقط به نماز و نیایش پروردگار می‌پردازند و از رفت و آمد و معاشرت با دوستان پرهیز می‌کنند، چیزی نمی‌خورند و وقتشان را یکسره وقف عبادت می‌کنند. اما خیال می‌کنم که در شب می‌توانند غذای سبک و ساده مانند کایو بخورند، چون اگر سی روز رمضان را سراسر روزه نگه دارند، زنده نمی‌مانند. در یک ماه رمضان در ایران همه خانه‌ها در به روی دیگران می‌بندند و دکان‌ها هم بسته است. نمای شهر در این ماه به «چو_این» یا ایام مصیبت در ژاپن مانند بود.»


_ پیترو دلاواله، سیاح ایتالیایی ، در دوره صفویه چنین شرح میدهد؛

« روز بیست و یکم ماه رمضان هر سال، از طرف مردم، به مناسبت شهادت علی (ع) رهبر بزرگ و مورد احترام شیعیان انجام می‌گیرد... در این روز دو دسته مهم، که هر کدام نماینده یک قسمت شهر هستند، به راه می‌افتند و تعداد زیادی از سران و بزرگان کشور نیز در دسته مورد علاقه خود شرکت می‌کنند و در این کار بر یکدیگر سبقت می‌گیرند؛ حتی اگر خود شاه نیز در اصفهان باشد؛ به انتخاب خود، با یکی از دسته‌ها که بیشتر طرف توجه او باشد، همراهی می‌کند.

جلوی هر دسته، چند اسب که طبق رسوم محل، آراسته به زینت فراوان هستند، حرکت می‌کنند و وی زین آنان تیر و کمان و شمشیر و سپر و عمامه‌ای قرار دارد. بعد از آن پیادگانی بیرق و علم‌های متعدد و بزرگی را که دور تا دور آن، با نوارهایی زینت شده است، به زحمت، به دوش می‌کشند. تیغه علم‌ها در زیر وزن سر آنها چنان خم شده، که صورت کمان بزرگی را پیدا کرده است و ظاهرا این اشیا نیز نماینده سلاح‌های حضرت علی (ع) هستند. ولی البته این استنباط شخصی من است و هنوز چیزی در این باره از خود آنان نشنیده‌ام. بعد از این‌ها تابوت یا تابوت‌های پوشیده به مخمل سیاه را بر دوش میکشند و ظاهرا این‌ها نشانی از تابوت حضرت علی (ع) است.

روی تابوت‌ها مجموعه‌ای از سلاح‌های مختلف تعرضی و تدافعی و پرهای رنگین قرار داده‌اند و دور تا دور آنها عده زیادی راه می‌روند و نوحه می‌خوانند و عده دیگری بوق و کرنا و سنج می‌زنند و فریادهای عجیب برمی‌آورند و جست و خیز می‌کنند. اشخاص معتبری که همراه دسته‌ها هستند، بر روی اسب سوارند و بقیه که تعداد آنان بی حد و حساب است، پیاده می‌روند. دسته‌ها میدان را دور می‌زنند و قبلا جلوی درب شاه و سپس جلوی مسجد بزرگ، مقابل کاخ توقف می‌کنند و مراسم‌ مذهبی چندی در این محل توأم با نوحه و فریاد اجرا می‌شود و سپس مردم به خانه‌های خود می‌روند. »

منابع:

مرکز پژوهش های ایرانی و اسلامی _ خبرگزاری کتاب ایران