7 - رابطه بیماری روانی با عقاید و جهان بینی در نظریه فرانکل

[مدیرهمدردی]

رابطه بيماري رواني با عقايد و جهان بيني در نظريه فرانكل

سلامت يا بيماري رواني دارنده جهان بيني خاصي ، به صحت يا غلط بودن آن نظر ارتباطي ندارد
( حتي به نظر آنهايي كه همه را دشمن خود مي پندارند نيز دو دو تا مي شود چهار تا). پس نتيجه مي گيرم كه ارزيابي ما از عقايد، به منشاء رواني داشتن اين عقايد وابسته نيست. (1)

انسان درجست وجوي معناي غايي
لوگوتراپي، بر آن است كه زندگی با تحقق معنا، جلوه بديعي مي يابد و همه چيز حتي درد و رنج در پرتو آن، قابل پذيرش و تحمل خواهد بود و اين امر، در آغاز انسانهاي درون تهي و رنجور از خلأ وجودي را برمي كشد و به اوج مي رساند، ولي آنها بايد بپذيرند كه :

«هيچ كس و هيچ چيز ديگر ـ نه پدر، مادر، همسر و نه مردم ـ نمي توانند به ما احساس معنا و منظور در زندگي بدهند.»و دليل اين امر در مسؤوليت شخصي به عنوان شرط لازم «معناجويي» نهفته است.

(باید) بپذيريم، دين و ارزشها از مجموعه عواملي هستند كه قادرند به ما معناي زندگي بخشند. علاوه بر اين، آنچه كه در اولين لحظات رويارويي فرانكل با حقيقت تلخ دوران اسارت به او ارزشي براي زيستن آموخته بود، ادعاي كوچكي از كتاب مقدس به اين مضمون بوده «خدايت را با تمام قلبت، با تمام روحت و با تمام قدرتت دوست بدار و اين دعا در نظر او اين معنا را دارد كه: پاسخ مثبت به زندگي، به رغم هر چه با آن روبرو مي شويم، خواه رنج و خواه مرگ، يك فرمان است.»


عبارت اخير فرانكل كه دين را «تحقق خواست معناي غايي در زندگي»، تلقي مي كند، بيشتر قابل دقت و نكته سنجي است. وي، اشاره روشني به نوع معنا و بويژه معناي غايي نمي كند وآن را برگرفته از هيچ عاملي، جز خواست و اراده انسان نمي داند. «ناگزير معناي زندگي براي هر كس، يكتا و ويژه طرز تفكر اوست. از كسي به كس ديگر و از لحظه اي به لحظه ديگر تفاوت مي كند، چيزي به نام اراده معطوف به معناي مشترك كه به طور كلي به همه انسانها تعميم يابد، وجود ندارد.» (2)





==========
پاورقی و منابع:
1 - فرانكل،‌ويكتور اميل. ترجمه فرخ سيف بهزاد( 1382). پزشك و روح. تهران: انتشارات درسا
2 - – شولتز،دوآن. ترجمه گيتي خوشدل(1384). روانشناسي كمال: الگوهاي شخصيت سالم. تهران:‌ نشر پيكان

نکته: مولانا در این مقوله نگاه دیگری دارد که متعاقباً به بررسی آن خواهیم پرداخت

[مدیرهمدردی]

توصیف معنا درمانی از خدا

(به نظر می رسد یکی از ابهامات و ضعفهای عمده نظریه فرانکل در توصیف خدا و تعامل او با انسان باشد.)
مفهوم، جايگاه و منزلت يزدان، يكي ديگر از مفاهيم مورد كنكاش در «لوگوتراپي» است. عبارت ذيل، توصيف فرانكل از خداست:
«هر زمان كه با صميميت كامل و در نهايت تنهايي با خود سخن مي گوييد، مي توان منطقاً آن مخاطب را خدا ناميد».
جمع اين گفته، با اظهارات ديگر او، دشوار به نظر مي رسد، آنگاه كه خطاب به مبلغان ديني مي گويد:
«بايد، نخست، خدايي را توصيف كنيد كه سزاوار اعتقاد يافتن باشد ـ و خودتان هم بايد به شايستگي عمل كنيد.»

چنانچه، توصيف دقيق خدا، لازمه اعتقاد به او باشد، در اين صورت توصيف فرانكل از خدا تا چه اندازه، دقيق، عقلاني و قابل اعتماد است؟فرانكل در جاي ديگر چنين مي نويسد:


«انسان نمي تواند از خدا سخن بگويد، اما مي تواند با خدا بگويد، مي تواند دعا كند؟»

اظهارات فرانكل درباره خدا، گاه به نوعي ترديد منتهي مي شود:
«و اطمينان دارم كه اگر خدا واقعاً وجود داشته باشد، يقيناً به جدل با اشخاص غيرمذهبي نمي پردازد كه چرا خدا را به جاي خود گرفته و او را به غلط مي خوانند.»

و بالاخره، سخن فرانكل به دين و برداشت هاي ديني مي رسد و او مي نويسد:

«باور به خدا يا بي هيچ قيد و شرطي است يا اصولاً چنين اعتقادي در كار نيست.»

«با ارائه تعريف عملياتي دين به گونه اي بي طرفانه و بي تعصب به طور يكه حتي شامل ناشناس انگاري و بي خدايي هم مي شود، اميدوارم اين ادعا قابل توجيه باشد كه من، به واقع در مقام روان پزشك، صلاحيت پرداختن به دين را داشته ام» «مي توان دين را تحقق خواست معناي غايي در زندگي ناميد»( فرانكل، 1381)

مطابق اظهارات فرانكل، اعتقاد به خدا، نبايد مستلزم هيچ گونه قيد وشرطي باشد وگرنه اعتقاد ديني وجود ندارد. فرانكل در يكي از اظهاراتش، انسان را چنين توصيف مي كند: «ما مي توانيم بگوييم كه انسان، اغلب به مراتب مذهبي تر از آن است كه خود تصديق مي كند.» (1)



========
پاورقی و منابع:
1 - فرانكل، ويكتور اميل. ترجمه احمد صبوري و عباس شميم( 1381). انسان در جستجوي معناي غايي. تهران: انتشارات تهران صدا

نکته: ما در انجمن مثنوی درمانی ، متعاقبا به رفع این این ابهامات و تعارضاتی که معنا درمانی از خدا دارد، خواهیم پرداخت.

[مدیرهمدردی]

ضعف معنادرمانی در دینداری ناخودآگاه

نكته ديگري كه فرانكل براي آن، اهتمام خاصي قائل است دينداري ناخودآگاه است(به این ترتیب که):
«يونگ خداي ناخودآگاه را به غرايز و سائقه ها، نسبت داد كه در آنجا دينداري ناخودآگاه، ديگر موضوعي اختياري نبود. بنا بر نظر يونگ، در درون من چيزي ديني وجود دارد، اما در اين صورت، ديگر من مذهبي نيستم، چيزي در درون من مرا به سوي خدا مي راند، اما من انتخاب نمي كنم و پاسخگو نيستم.»
در حقيقت وي به نوعي تباين ميان انگيزه هاي دروني دينداري وعامل اختيار انسان، معتقد است و چون به تعبير و تلقي وي، عامل دروني، بر انتخاب آدمي، حد مي زند و محدوديت مي آفريند، بنابراين اين دينداري، فاقد ارزش است.

در مجموع، لوگوتراپي يا مكتب سوم روان درماني دين، اگرچه چشم اندازهاي متعالي و افقهاي اميدبخشي را پيش روي انسانها، ترسيم مي كند ولي غالباً و دركنار آن به پرسشهاي بنيادين آدمي در خصوص، چگونگي، چرايي و خاستگاه معاني زندگي، پاسخ روشني نمي دهد و تشنگي انسانهاي معناجوي را در عصر جديد، اقناع و ارضا نمي كند.

(در این انجمن ما با بواسطه مثنوی درمانی در رفع این ابهامات از طریق مفاهیم مثنوی تلاش خواهیم کرد.)